“Birinci zərbələri cavabsız qaldı, ikinci zərbələrini udmaq mümkün deyil”
Oktyabrın 1-i gecə İsrailə endirilən raket zərbələri bütün dünyanı ciddi şəkildə narahat edir. İranın yəhudi dövlətinə kütləvi raket hücumundan sonra planet bir daha hiss etdi ki, Üçüncü Dünya müharibəsinin astanasındadır.
İndi sual budur: İsrail yaşananlara necə cavab verəcək? Münaqişə daha da genişlənə, Yaxın Şərqdəki digər dövlətləri və regiondankənar qüvvələri də əhatə edə bilərmi? Xatırladaq ki, bir müddət əvvəl İran hakimiyyətinin bəyanatları var idi ki, İsrailin hər hansı xarici obyekti, o cümlədən Bakıda yerləşən obyektləri zərbə altına düşəcək. Bu gün belə bir təhlükə nə dərəcədə böyükdür?
AYNA mövzunu region üzrə tanınmış ekspertlərlə müzakirə edib.
İsrailli jurnalist və tarixçi Şimon Briman:
“Dünyanın guya “Üçüncü Dünya müharibəsinin astanasında olması” haqda gözəl söhbətlər dünyanı xilas etməklə deyil, özünün sağ qalmasını təmin etməklə məşğul olan İsraili daha az maraqlandırır. Yəhudi dövləti yəhudi xalqının zəmanətli və təhlükəsiz həyatını təmin etmək üçün yaradılıb. Bu vəzifəni təmin etmək İsrail hökumətinin ən mühüm vəzifəsidir və Baş nazir Benyamin Netanyahunun dar hərbi kabineti bütün qərarlarını bu əsas vəzifə əsasında qəbul edəcək.
İsrailin nöqteyi-nəzərindən yanaşdıqda, artıq bir ildir ki, İranın satellitləri HƏMAS, “Hizbullah”, Yəməndəki husilər və İraqın şiə yaraqlıları ilə müharibə aparır. Eyni zamanda, İran artıq iki dəfə - aprelin 13-də və oktyabrın 1-də yüzlərlə raketlə İsrail ərazisinə birbaşa hücum edib. İlk dəfə İsrail eyni miqyasda cavab vermədi, amma indi ikinci zərbəni udmaq mümkün deyil. Hətta İranın bir raketi də İsrailin hərbi obyektlərinə və ya mülki şəhərlərinə ziyan vurmasa belə, bu cür hücuma cavab verilməməsi Yaxın Şərqdə “simasını itirmək” demək olardı. Ərazisinə atılan yüzlərlə ballistik raketə cavab verməyən ölkə qonşuları tərəfindən ciddi qəbul edilməyəcək.
Təl-Əviv İsrail ərazisinə edilən raket hücumlarına cavab olaraq Yəməndəki husilərə qarşı iki dəfə hava hücumu təşkil edib. Bu, həm də İrana birbaşa “zəng” idi: deyirlər ki, əgər biz Yəməndə, İsraildən 1800 km məsafədə uğurla “işləmişiksə”, təyyarələrimiz Tehrana daha da yaxınlaşa bilər - cəmi 1300 km. Amma indiyədək İran rejimi İsrailin bu xəbərdarlıqlarına məhəl qoymayıb. Çox heyif. Buna görə də İsrailin reaksiyası olacaq və burada siyasi liderlər israillilərin mütləq əksəriyyətinin tam dəstəyini qazanıblar.
Üstəlik, İsrail indi 2024-cü ilin aprelindəkindən tamamilə fərqli vəziyyətdədir – biz uğurlu “sürüş” hiss edirik və görürük ki, düşmənlərimiz üzərində hərbi qələbəyə nail olmaq mümkündür:
- Qəzza zolağında HƏMAS praktiki olaraq məğlub olub;
- HƏMAS və “Hizbullah” liderləri fiziki olaraq məhv edildi;
- “Hizbullah”ın raket potensialı 50-60%-dən çox məhv edilib;
- Beyrutun Dahiya rayonunda “Hizbullah”ın hərbi obyektləri xarabalığa çevrilir;
- Artıq bir milyon qaçqın Livanı tərk edib və “Hizbullah” İsrail Müdafiə Qüvvələrinin Livanın cənubunda yerləşdirilməsini çaxnaşma və şok içində izləyir.
30 il ərzində heç vaxt İranın “şər oxunu” məhv etmək üçün belə əlverişli məqam olmamışdı. Üstəlik, Ayətullah rejiminin özü də daxili narazılıqlar və böyük iqtisadi çətinliklər səbəbindən sarsılır. İranın büdcəsinin nüvəsinə - strateji neft obyektlərinə, həm neft hasilat sahələrinə, həm neft komplekslərinə, həm də limanlara zərbə endirilməsi bu rejimi süquta sürükləyə bilər. Ayətullahların ən böyük “cəvahiratına” – İranın nüvə obyektlərinə vurulan zərbəni demirəm.
Və əgər apreldə Bayden administrasiyası İsraili İrana əks-hücum etməməyə məcbur edə bildisə, indi İsrail liderləri yaxşı bilirlər ki, ABŞ-da prezident seçkilərinə 30 gün qalmış Demokratlar administrasiyası İsrailin İranın strateji hədəflərinə hücumunu dəstəkləməyə məcbur olacaq - əgər İsrail öz təşəbbüsü ilə belə bir hücuma başlayırsa. İndi gündəmi müəyyən edən ABŞ deyil, hər şey İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahunun İrana hücumla bağlı taleyüklü qərarını vermək cəsarəti ilə bağlıdır.
Tehrandakı fanatik ayətullahlar rejimi İsrailin böyük dostu Donald Trampın qələbəsindən qorxduğu üçün noyabrın 5-də Kəmalə Harrisin qələbəsinə ümid edir. Əslində, İsrail İrana ciddi hücum etmək qərarına gəlsə, bu, seçkiyə bir neçə həftə qalmış Demokratik administrasiya üçün böyük əlavə problemlər yaradacaq. Bu, bir tərəfdən Amerika qüvvələrini və resurslarını Ukraynaya kömək etməkdən yayındıracaq. Digər tərəfdən, Rusiyanın əsas müttəfiqi olan İran İsrail və ABŞ-ın birgə səyləri ilə son nəticədə nokauta düşərsə, bu, Putinin Ukraynaya qarşı müharibəsi üçün İranın raket və pilotsuz təyyarələrinin tədarükünü azaldacaq.
Və əlbəttə ki, İsrailin İrana potensial zərbəsi dünya neft qiymətlərini əhəmiyyətli dərəcədə artıra bilər. Bayden və Harrisin 2024-cü il seçkiləri ərəfəsində həqiqətən istəmədiyi şey budur.
Ayətullah rejimi öz kökündə terrorçudur. Odur ki, həqiqətən də İranın Azərbaycandakı İsrail və ümumiyyətlə, yəhudi obyektlərinə zərər vurmağa cəhd etməyəcəyinə zəmanət yoxdur. İsrailin Bakıdakı səfirliyi və Azərbaycandakı yəhudi məktəbləri və icma mərkəzləri ətrafında əlavə təhlükəsizlik tədbirləri görməyi məsləhət görərdim. İstənilən belə obyekt Tehranın təxribat hədəfinə çevrilə bilər.
1994-cü ildə İran xüsusi xidmət orqanlarının göstərişi ilə terrorçular tərəfindən Buenos-Ayresdə Yəhudi Mərkəzinin partladılmasının (400-dən çox ölən və yaralanan) faciəvi təcrübəsi bu təhlükənin real olduğunu göstərir. Ümumiyyətlə, İsrail indi tarixi miqyasda hadisələr burulğanındadır. Və son nəticədə hər şey bu günlərdə bir nəfərin - Benyamin Netanyahunun verdiyi qərarlardan asılı olacaq”.
Moldovalı politoloq, tarix elmləri doktoru, Effektiv Siyasət İnstitutunun direktoru Vitali Andriyevski:
“Təhlükəsizliyə cavabdeh olanlar, o cümlədən Azərbaycan rəhbərliyi bir prinsipi rəhbər tutmalıdır: təhlükəni qiymətləndirməməkdənsə, onu həddən artıq qiymətləndirmək daha yaxşıdır. Bu, o deməkdir ki, siz müxtəlif ssenarilərə, o cümlədən çox mənfi ssenarilərə hazır olmalısınız.
İndi İranda əhval-ruhiyyə dəyişdiyi üçün ən təhlükəli vaxtdır. Bu, daha çox “dünyəvi prezident” adlandırıla bilən Məsud Pezeşkianın seçkilərdəki qələbəsi ilə bağlıdır. Amma yenə də İranda ən yüksək güc Ali dini lider Xameneyiyə məxsusdur və əsas dayaq İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusudur (SEPAH). Hələlik isə son söz onlardır.
Münaqişənin qızışmayacağına ümid azdır. Çünki İranda anlayırlar ki, İsrail ABŞ və digər ölkələr tərəfindən dəstəklənəcək, lakin heç kim İrana kömək etməyəcək”.
Azərbaycanlı siyasi şərhçi Nəsimi Məmmədli:
“İsrailin Baş naziri deyib ki, onların İrana cavabı çox sərt olacaq. İsrailin belə bir cavab üçün geniş imkanları var. İsrail də ABŞ və Avropadan tam hərbi dəstək alır. İsrail çoxdandır ki, İranın hərbi-strateji hədəflərinə zərbə endirmək fürsəti gözləyir. O, yəqin ki, bu fürsətdən istifadə edəcək.
Yaxın Şərqdəki münaqişələr asanlıqla aradan qalxmayacaq. Əksinə, onların sayının daha da çoxalması mümkündür. Regionda dini-ideoloji, milli, geosiyasi ziddiyyətlər kuliminasiya nöqtəsinə çatıb. Regionda geosiyasi maraqları olan böyük dövlətlər də yaxın gələcəkdə burada sabitliyin bərpa olunmasını istəmir, yaxud sadəcə öz maraqları çərçivəsində sabitlik istəyir.
İsrail-Fələstin münaqişəsinin həlli regionda sülhün müəyyən təminatını verə bilər. Amma bu məsələnin həlli zamanı beynəlxalq hüququn prinsiplərinə məhəl qoyulmalıdır. Güclü olan özünü haqlı sayır.
İsrailin Azərbaycanda heç bir hərbi bazası və ya strateji obyekti yoxdur. Azərbaycan İsraildən ancaq silah-sursat alır və onunla qarşılıqlı ticarət əlaqələri var. İranın Bakını hədəf alması real deyil. Onsuz da təcrid olunmuş İran belə bir addımla özünü məhvə aparacaq. Azərbaycana qarşı istənilən hücum Türkiyə və Rusiyanı açıq şəkildə İrana qarşı çevirə bilər”.
Müəllif: Rauf Orucov
