***
Bu siyahıda qadınlar tərəfindən dünya üzərində edilən 20 ən yaxşı kəşfin siyahısı verilmişdir. Bunların içərisində bir nəfər də olsa müsəlman yoxdur. Qadınlar dünya əhalisinin təqribən yarısını təşkil edir. Müsəlmanlar qadını faktiki olaraq sıradan siliblər. Dünyəvi-sekulyar ölkə olmasına baxmayaraq, Türk dövlətlərində də vəziyyət eynidir. Bu o deməkdir ki, cəmiyyətin tən yarısının potensialı dövriyyədən çıxarılır, psixoloji cəhətdən yarı potensial sarsılır. Buna görə də müsəlman cəmiyyəti inkişaf cəhətdən digər dinlərdən çox geri qalır. İqtisadi inkişafın bütün göstəriciləri üzrə (riyazi gözləmə – mean göstəricisi) İslam dünya din mənsubları üzrə (buddizm, yəhudilik, hinduizm, sintoizm, xristianlıq, islam) sonuncu yerdə durur. Bir cəmiyyətin inkişafına heç nə ilə bundan artıq zərər vurmaq mümkün deyil. Mənim şəxsi təcrübəm sübut edir ki, qadın elm və texnologiyanın inkişafına kişilərə nisbətən daha böyük təsir gücünə malikdir. İşlədiyim, öyrətdiyim bütün qruplarda qadınların orta potensial və real güc göstəricisi kişilərdən xeyli yüksək çıxmışdır.
1. Radioaktivlik – Marie Curie: Radium və poloniumu kəşf edərək radioaktivlik sahəsində öncül tədqiqatlar aparmış və iki Nobel mükafatı qazanmışdır.
2. DNA-nın strukturu – Rosalind Franklin: Onun DNA-nın rentgen difraksiya şəkilləri ikiqat spiral strukturunu müəyyən etməkdə mühüm rol oynamışdır.
3. Kompüter proqramlaşdırması – Ada Lovelace: Maşın üçün nəzərdə tutulmuş ilk alqoritmi yazaraq dünyanın ilk kompüter proqramçısı olmuşdur.
4. Genetik irsiyyət – Barbara McClintock: Transpozisiya elementlərini və ya “tullanma genlərini” kəşf edərək Nobel mükafatı qazanmışdır.
5. Qaranlıq maddə – Vera Rubin: Qalaktikaların fırlanma sürətlərini öyrənərək qaranlıq maddənin mövcudluğuna dair sübutlar təqdim etmişdir.
6. Telomeraza – Elizabeth Blackburn: Xromosomların uclarını qoruyan telomeraza fermentini kəşf edərək Nobel mükafatı qazanmışdır.
7. Retroviruslar – Françoise Barré-Sinoussi: AIDS-ə səbəb olan HIV virusunu kəşf edərək Nobel mükafatı qazanmışdır.
8. CRISPR-Cas9 – Jennifer Doudna və Emmanuelle Charpentier: Gen mühəndisliyində inqilab yaradan CRISPR-Cas9 gen redaktə texnologiyasını inkişaf etdirmişlər.
9. Nüvə parçalanması – Lise Meitner: Nüvə parçalanmasının kəşfində iştirak edərək nüvə enerjisinin inkişafına səbəb olmuşdur.
10. Pulsarlar – Jocelyn Bell Burnell: İlk radio pulsarlarını kəşf etmişdir ki, bunlar yüksək maqnitli, fırlanan neytron ulduzlardır.
11. Apoptoz – Rita Levi-Montalcini: Hüceyrə böyüməsi və apoptozda mühüm rol oynayan sinir böyümə faktoru (NGF) kəşf edərək Nobel mükafatı qazanmışdır.
12. Ətraf mühit kimyası – Rachel Carson: “Silent Spring” kitabı ilə pestisidlərin təhlükələri haqqında məlumat verərək müasir ətraf mühit hərəkatına səbəb olmuşdur.
13. Radioimmunoassay – Rosalyn Yalow: Qanda maddələrin konsentrasiyalarını ölçən radioimmunoassay texnikasını inkişaf etdirərək Nobel mükafatı qazanmışdır.
14. Sitogenetika – Nettie Stevens: Xromosomların cinsi müəyyən etdiyini kəşf edərək XY xromosom sistemini müəyyən etmişdir.
15. Antropologiya – Jane Goodall: Çimpanzelərin davranışlarını geniş sahə tədqiqatları ilə inqilab etmişdir.
16. Kvant mexanikası – Maria Goeppert Mayer: Nüvə qabığı modelini inkişaf etdirərək Nobel mükafatı qazanmışdır.
17. Rentgen kristalloqrafiyası – Dorothy Hodgkin: Rentgen kristalloqrafiyası texnikasını inkişaf etdirərək mühüm biokimyəvi maddələrin strukturlarını müəyyən etmişdir və Nobel mükafatı qazanmışdır.
18. Kök hüceyrələr – Shinya Yamanaka və Kazutoshi Takahashi: Yetkin hüceyrələri pluripotent kök hüceyrələrə çevirməyi kəşf edərək Nobel mükafatı qazanmışdır.
19. HIV/AIDS müalicəsi – Flossie Wong-Staal: HIV-in molekulyar biologiyasına töhfə verərək müalicədə irəliləyişlərə səbəb olmuşdur.
20. Planetar elm – Carolyn Porco: Saturna göndərilən Cassini missiyasının görüntü komandasına rəhbərlik edərək planet və onun peykləri haqqında misilsiz görüntülər təqdim etmişdir.
Bu kəşflər elm, tibb və dünyamızı anlamağımızda dərin təsir göstərmişdir.
Saleh Məmmədov,
professor
