Ağdamda mədəniyyət və infrastruktur obyektlərinin bərpası həyata keçirilir
Qarabağ müharibəsinin ən acı və dramatik hadisələrindən biri də Ağdamın işğalı olmuşdur. 1993-cü ilin iyul ayında, Azərbaycan Respublikası tərəfindən strateji və mədəni baxımdan önəmli olan Ağdam şəhəri, erməni silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunmuşdur. Bu hadisə, həmçinin Azərbaycan üçün böyük humanitar və sosial fəlakətə səbəb olmuşdur. Ərazisi 1094 kvadrat kilometr olan Ağdamın 882 kvadrat kilometri, rayon mərkəzi ilə birgə 90 kəndi işğal olunmuş, işğal nəticəsində 128 min insan məcburi köçkün həyatını yaşamağa məcbur olub. İşğal nəticəsində Ağdam rayonunun 38 kolxozu, 12 sənaye obyekti, 74 məktəbi, 271 mədəniyyət evi, bütün dünyada yeganə olan Çörək muzeyi, 67 idarə və 99 klubu düşmən əlinə keçmişdir. Ağdam uğrunda gedən döyüşlər zamanı 6 mindən artıq insan şəhid olmuş, minlərlə insan yaralanmış, əhali öz doğma ev-eşiyindən qovularaq məcburi köçkün kimi Azərbaycanın 59 rayonunun 875 yaşayış məntəqəsində məskunlaşmışdır.
Ağdam, 1980-1990-cı illərdə Azərbaycanın ən inkişaf etmiş və zəngin şəhərlərindən biri idi. Şəhər həm iqtisadi, həm də mədəni baxımdan böyük əhəmiyyətə sahib idi. O dövrdə Ağdamda mövcud olan kənd təsərrüfatı, sənaye və ticarət müəssisələri regionun iqtisadiyyatında mühüm yer tuturdu. Eyni zamanda, Ağdam mədəniyyət baxımından da zəngin idi; burada müxtəlif tarixi abidələr, o cümlədən məscidlər, hamamlar, qəsrlər, və digər mədəni irs nümunələri mövcud idi.
2020-ci ildə, 44 günlük Vətən müharibəsinin nəticəsində, Azərbaycan Silahlı Qüvvələri Ağdamı və digər işğal altındakı əraziləri geri aldı. 2020-ci ilin noyabrında imzalanan atəşkəs müqaviləsindən sonra, Ağdamın Azərbaycan nəzarətinə keçməsi ilə bölgədə bərpa və yenidənqurma işləri başladı.
Azərbaycanın 2020-ci ildəki Qarabağ müharibəsi nəticəsində əldə etdiyi qələbənin tarixdəki əhəmiyyəti və bu zəfərin əbədiləşdirilməsi, həmçinin müharibə sonrası regionun bərpa və inkişaf prosesləri Azərbaycan xalqı və dövləti üçün çox mühüm bir məsələdir. Bu zəfər, yalnız hərbi baxımdan deyil, həm də milli kimliyin gücləndirilməsi, mədəniyyətin yaşadılması və ərazi bütövlüyünün bərpası baxımından dərin simvolik bir əhəmiyyət kəsb edir. Prezident İlham Əliyevin 31 iyul 2023-cü il tarixli Sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının işğaldan azad edilmiş əraziləri üzrə şəhər günləri təsis edilmişdir. Sözügedən Sərəncama əsasən 20 noyabr Ağdam şəhəri günü kimi müəyyən olub. Bu kimi Şanlı Zəfərin əbədiləşdirilməsi ilə müharibə dövründəki igidliyi, həmçinin müharibə nəticəsində itirilmiş ərazilərin geri alınmasını qeyd edən müxtəlif tədbirlərlə həyata keçirilir. Bu əbədiləşdirmə həm simvolik, həm də fiziki baxımdan müxtəlif sahələri əhatə edir. Müharibə qələbəsinin əbədiləşdirilməsi üçün Ağdamda da müxtəlif abidələr və memorial kompleksləri də yaradılır. Bunlar müharibə iştirakçılarının, şəhidlərin və qazilərin xatirəsini əbədiləşdirmək məqsədini güdür. Şəhidlər xiyabanı və Qarabağ şəhidləri üçün müxtəlif bölgələrdə abidələr ucaldılır. Bu memoriallar, həmçinin gələcək nəsillərin tarixi yaddaşını qorumaq və müharibə nəticəsində qazandığımız zəfəri yad etmək məqsədi daşıyır.
Ağdam şəhərində də geniş bərpa işləri gedir. Ağdamda artıq yeni yaşayış binaları tikilir, Ağdamda isə məhv olmuş məscid və digər mədəniyyət abidələri yenidən qurulur. Belə ki, Ağdamda məscidlər və digər mədəniyyət abidələrinin yenidən qurulması, Azərbaycanın Qarabağ regionunda həyata keçirilən bərpa işlərinin tərkib hissəsidir. 2020-ci il noyabr ayında imzalanan atəşkəs müqaviləsindən sonra, Ağdam şəhəri və ətraf ərazilər Azərbaycanın nəzarətinə keçdi və burada geniş bərpa və yenidənqurma işləri başladıldı. Bu işlərdən biri də məscidlərin və digər tarixi, mədəniyyət abidələrinin yenidən bərpa edilməsi və qorunmasıdır.
Ağdam, çoxsaylı tarixi abidələrə sahib bir şəhərdir. 1993-cü ildən sonra erməni işğalı altında olduğu dövrdə, bu şəhər və onun mədəni irsi ciddi ziyan görmüşdü. Lakin 2020-ci ildən sonra Azərbaycan hökuməti bərpa və yenidənqurma işlərinə başlamışdır.
Ağdamdakı ən tanınmış abidələrdən biri, şəhərin mərkəzində yerləşən Ağdam məscididir. Bu məscid, 19-cu əsrə aid bir abidədir və müharibə zamanı ciddi şəkildə zədələnmişdir. Məscidin bərpası ilə yanaşı, digər abidələrin də yenidən qurulması, şəhərin mədəniyyətini və tarixini yaşatmaq məqsədi daşıyır. Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin azad olunmuş Ağdama ilk səfəri 2020-ci ilin 23 dekabrında olmuşdur. Həmin zaman dövlətimzin başçısı Ağdam şəhərində Dövlət Bayrağını ucaltmışdır. Daha sonra isə dağıdılmış Ağdam Cümə məscidini ziyarət etmişdir.
Ağdamda digər mədəniyyət və infrastruktur obyektlərinin də bərpası həyata keçirilir. Bütün bu addımlar, Qarabağ bölgəsinin mədəni və tarixi irsinin qorunmasına, həmçinin regionun inkişafına xidmət edir. 25 aprel 2024-cü ildə Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə Ağdam Cümə məscidinin bərpadan sonra açılışı olmuşdur. Ağdam Cümə məscidinin bərpası və açılışı Azərbaycan üçün tarixi bir hadisədir. Ağdam Cümə məscidi, şəhərin mərkəzində yerləşən və 19-cu əsrə aid olan çox əhəmiyyətli bir dini və mədəni abidədir. Məscid, 1993-cü ildən sonra Ermənistanın işğalı altında olduğu dövrdə ciddi şəkildə zədələnmişdi, amma 2020-ci ildən sonra Heydər Əliyev Fondu tərəfindən Ağdam Cümə məscidində bərpa-restavrasiya işləri aparılıb.
Ağdam Cümə məscidinin bərpası, Azərbaycanın Qarabağ regionunda həyata keçirilən genişmiqyaslı yenidənqurma və bərpa işlərinin bir hissəsidir.
Məscidin bərpası, həm dini, həm də mədəni əhəmiyyət kəsb edir. Məscid, yalnız dini ibadət yeri deyil, eyni zamanda Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinin mədəniyyətinin və irsinin bərpasının simvoludur. Bərpa prosesində orijinal tikinti materialları və dizayn xüsusiyyətlərinə mümkün qədər sadiq qalınmış, amma modern bərpa texnologiyalarından istifadə edilib. Bu, həm də Qarabağda sülh və sabitliyin bərqərar olmasının rəmzlərindən biridir.
Ağdam Cümə məscidinin açılışı, həmçinin Azərbaycanın mədəniyyətinə və tarixə olan hörmətinin, eləcə də bərpa və yenidənqurma işlərinin nə qədər mühüm olduğunun göstəricisidir. Bu cür abidələrin bərpası, regionda mədəni irsin qorunmasını və bərpasını təşviq edir.
Nəbi Ağayev
K.Y.Fərəcova adına Elmi-Tədqiqat Pediatriya İnstitutunun
PHŞ-nin Uşaq Bərpa Mərkəzinin Təsərrüfat bölmə müdiri
