Avropa öz geosiyasi maraqlarına görə Ermənistandan bir vasitə kimi getdikcə daha çox istifadə edir. Bu fonda Ermənistana müxtəlif vədlər də verilir. Hətta “Azatutyun” radiostansiyasının efirində Ermənistanın Avropa İttifaqına üzvlük üçün müraciət edib-etməyəcəyi sualını cavablandıran Ermənistan xarici işlər nazirinin müavini Vahan Kostanyan bildirir:
“Avropa İttifaqı-Ermənistan münasibətlərində gördüyümüz dinamikanı misli görünməmiş kimi xarakterizə etmək olar və bu istiqamətlərdə müsbət dəyişikliklər də irəliləməyə, daha iddialı gündəmlərdən danışmağa imkan verəcək. Düşünürəm ki, Avropa Parlamentinin qəbul etdiyi məlum qətnamə bir neçə ay əvvəl baş nazirin Avropa Parlamentindəki çıxışına birbaşa cavab idi və bu çıxışda, əslində, Ermənistanın Aİ ilə münasibətləri dərinləşdirməyə hazır olduğunu bildirdi. Son aylarda biz əməkdaşlıq gündəliyinin xeyli genişləndiyini gördük və biz bilirik ki, Aİ-nin müşahidəçi missiyası bir ildən artıqdır ki, Ermənistandadır. Hazırda Ermənistan və Aİ arasında viza rejiminin liberallaşdırılması, Ermənistanın Avropa Sülh Alətinə çıxışı və Ermənistan məhsullarının Avropa bazarına çıxışının asanlaşdırılması ilə bağlı müzakirələr davam edir”.
Kostanyan qeyd edib ki, üzvlüklə bağlı məsələnin parlamentdə müzakirəsi barədə danışmaq hələ tezdir və həm müsbət, həm də mənfi cəhətləri başa düşmək üçün ictimai müzakirələr aparmaq lazımdır”. Ekspertlər qeyd edir ki, Ermənistan hələ Avropa İttifaqına üzv olub-olmayacağını bilmir. Çünki Avropanın özünün reallıqda belə bir istəyi yoxdur. Sözügedən xüsusda Rusiyanın “Nezavisimaya qazeta” mətbu orqanı yazır: “Avropa Parlamentinin üzvləri Aİ ilə Ermənistan arasında daha sıx əlaqələrin qurulması, o cümlədən ona namizəd üzvlük statusunun verilməsi, eləcə də İrəvanla Bakı arasında sülh müqaviləsinin bağlanmasının zəruriliyi ilə bağlı qətnamə qəbul ediblər. Sənəddə qeyd edildiyi kimi, qərar digər məsələlərlə yanaşı, Ermənistanın KTMT-dəki üzvlüyünün dondurulması, respublikanın Rusiyadan asılılığının azaldılması, Fransa və Aİ-nin digər ölkələri ilə əməkdaşlığın genişləndirilməsi nəzərə alınaraq qəbul edilib. Bundan əlavə, avropalı deputatlar bu yolla İrəvanı Moskvadan qorumaq istəyirlər. Avropa Parlamenti ilk addımlar kimi respublika üçün vizasız rejimin tətbiqi, onunla ticarət-iqtisadi əlaqələrin gücləndirilməsi və Aİ-nin Azərbaycanla sərhəddə müşahidə missiyasının 2025-ci ilə qədər uzadılması istiqamətində işə başlamağı təklif edir. Həmçinin Avropa Parlamentinin deputatları bir daha Aİ ölkələrini, Ermənistanın suverenliyinə təhlükə törədəcəyi təqdirdə, Azərbaycana qarşı sanksiyalar tətbiq etməyə hazır olmağa çağırıblar. Eyni zamanda, İrəvanın 1991-ci il Alma-Ata bəyannaməsi əsasında Bakı ilə sülh bağlamaq və sərhədin sovet xəritələri ilə çəkilməsi təklifini dəstəkləyirlər.
“2017-ci ildə imzalanmış və Ermənistan-Aİ əməkdaşlığının hüquqi əsası olan Ermənistan-Avropa İttifaqı Hərtərəfli və Genişləndirilmiş Tərəfdaşlıq Sazişinin mövcudluğunu nəzərə alaraq, bu qətnamə siyasi təsbitdir. Avropalı parlamentarilər rəsmi İrəvanın Aİ ilə daha da sıx əlaqələrə çevralik olmaq istəyini bildiriblər. Lakin indiki mərhələdə biz yalnız bu sazişin tam şəkildə həyata keçirilməsindən, həmçinin Aİ ölkələri ilə viza rejiminin liberallaşdırılmasından danışırıq”, - deyə erməni politoloq Conni Melikyan bildirib. Ermənistana Aİ üzvlüyünə namizəd statusunun verilməsi təklifinə gəlincə, bu, həm də siyasi jest və Ermənistanın xarici siyasətində dəyişikliklərə nail olmaq istəyi kontekstində nəzərdən keçirilməlidir, ekspert hesab edir. “Nə İrəvanda, nə də Aİ-yə üzv ölkələrin paytaxtlarında bu məsələ hazırda siyasi müstəvidə qaldırılmır. Onun inkişafı əsasən Avropada və regionumuzda gedən geosiyasi proseslərlə, o cümlədən Avropa Parlamentinə və Aİ-nin bir sıra əsas üzv ölkələrinin parlamentlərinə seçkilərlə bağlıdır”, - Melikyan vurğulayıb. “Avropa Parlamentinin qətnaməsi Ermənistan üçün vacibdir”, - digər erməni politoloq Arşaluys Mqdesyan deyir. “Ölkə hakimiyyəti bunu Avropa İttifaqı ilə yaxınlaşma yolunda növbəti addım kimi qəbul edir. Bu mövzuda müzakirələr hökumət səviyyəsində təşviq olunur. Amma söhbət yalnız imic hekayəsindən gedir, real Avropa inteqrasiyasından yox. Hələlik Ermənistanın Avropa İttifaqı ilə nə vizasız rejimi var, nə də assosiasiya sazişi. Bundan əlavə, Aİ ilə real yaxınlaşma üçün Rusiyanın nəzarət etdiyi bütün təşkilatlardan çıxmaq lazım gələcək. İlk növbədə bu, Ermənistan üçün faydalı olan Aİİ-dir”, - ekspert qeyd edib.
Qafqaz İnstitutunun rəhbəri Aleksandr İskəndəryan hesab edir ki, “Avropa inteqrasiyası Avropa Parlamentinin qətnamələri ilə müəyyən edilməyən mürəkkəb və uzunmüddətli prosesdir”. “Birincisi, Aİ-nin özü ölkəni üzvlüyə dəvət etməlidir. İkincisi, Kopenhagen meyarlarına (demokratiya səviyyəsi, qanunun aliliyi, insan və azlıqların hüquqlarının müdafiəsi, kifayət qədər güclü iqtisadiyyat və s.) cavab verməlidir. Üçüncüsü, ərizə vermək, namizəd statusu almaq, üzvlük danışıqlarına başlamaq lazımdır... Bütün bunlar onilliklər tələb edir”, - Qafqaz İnstitutunun rəhbəri vurğulayıb.
Bu arada respublika başqa problemlə üz-üzə qalıb: Azərbaycan Ermənistan hakimiyyətinin indiyədək arxalandığı prinsiplərə uyğun olaraq Tavuş vilayətində ona məxsus olan 4 kəndin dərhal geri qaytarılmasını tələb edir. Baş nazir Nikol Paşinyan martın 12-də keçirdiyi mətbuat konfransında bildirib ki, onun ölkəsində indiyə qədər Bağanıs Ayrım, Aşağı Əskipara, Xeyrimli və Qızılhacılı adlı yaşayış məntəqələri olmayıb, ona görə də Bakı onları özünə götürə bilər. Düzdür, bu, sərhədlərin delimitasiyası çərçivəsində baş verməlidir. Bundan sonra Ermənistanı Gürcüstan və İranla birləşdirən yolun bir hissəsi Azərbaycan ərazisində olacaq. Paşinyan bunu bilir. Ermənistan hakimiyyətinin ən azı 2022-ci ilin oktyabrından sovet xəritələri üzrə delimitasiyada israr etməsinə baxmayaraq, Paşinyanın qərarı respublikanın bir çox sakinlərində mənfi emosiyalar yaradıb. İrəvan küçələrindəki insanlar etiraf edirlər ki, uzun müddətdir baş nazirin sözləri onların zehnini bulandırdığından ona qulaq asmamağa çalışıblar. Ermənistan paytaxtının sakinlərindən biri deyir: “Şübhə yoxdur ki, o, hər şeydən əl çəkməyə hazırdır”. Paşinyanın siyasi rəqibləri apokaliptik mənzərə yaradırlar. Məsələn, “Çiçəklənən Ermənistan” partiyasının siyasi şurasının üzvü Arman Abovyan qeyd edib ki, İrəvan respublikanı Gürcüstan, Avropa İttifaqı və Rusiya ilə birləşdirən yeganə yolu itirməklə yanaşı, həm də Ermənistanda effektiv müdafiə xəttini itirəcək. Parlamentin “Şərəfim var” fraksiyasının katibi Tiqran Abramyan qeyd edib ki, son vaxtlara qədər Bakı ilə danışıqların ilkin şərti kimi ondan qoşunların 2021-2022-ci illərdə işğal etdiyi ərazilərdən çıxarılmasını tələb edən hakimiyyət bu gün özü buna hazırlaşır. Hakim “Vətəndaş müqaviləsi” partiyasından olan deputat Qaqik Melkonyan həmvətənlərini ərazilər uğrunda döyüşməməyə çağırıb. Onun sözlərinə görə, 4 kənd heç vaxt Ermənistana aid olmadığı üçün onları geri qaytarmaq lazımdır. Strateji Araşdırmalar və Təşəbbüslər üzrə Analitik Mərkəzin rəhbəri Hayk Xalatyan təklif edib ki, Avropa Parlamentinin qətnaməsi, digər məsələlərlə yanaşı, Ermənistanın mövcud ərazi problemlərini və respublika hökumətinin əvvəlki uğursuzluqlarını işıqlandırmaq üçün lazımdır. “Avrointeqrasiya ilə bağlı söhbətlər Ermənistan cəmiyyətinin diqqətini Qarabağın itirilməsindən və sərhədyanı ərazilərdə kəndlərin təslim edilməsindən yayındırmalıdır. Bununla belə, Qərb İrəvanla yarı yolda ona məhəbbətdən deyil, Rusiya ilə geosiyasi qarşıdurmanın tərkib hissəsi kimi görüşür”, - ekspert bildirib.
Tahir TAĞIYEV
