“I” əməliyyatı və Şurikin başqa macəraları” filminin məşhurlaşdığını görən ssenari müəllifləri Yakov Kostyukovski və Moris Slobodskoy 15 iyun 1965-ci ildə “Mosfilm” kinostudiyasına məktub yazırlar ki, biz filmin davamını çəkmək istəyirik. Yeni filmin ssenarisi “Şurik dağlarda” adlanırdı və 2 hissədən ibarət idi. Birinci hissə “Qafqaz əsiri”, ikinci hissə isə “Qar adam və başqaları” idi.
Sonradan filmin adı “Qafqaz əsiri və ya Şurikin yeni macəraları” seçilir. Film sovetlər birliyində o qədər populyarlıq qazanır ki, rejissor və ssenari müəlliflərindən biri olan Leonid Qayday, həmçinin digər ssenari müəllifləri Yakov Kostyukovski və Moris Slobodskoy hər yerdə alqışla qarşılanırlar. Ölkə informasiya torunun içərisində olduğu üçün heç kim şübhələnmir ki, bu filmin ssenarisi, obrazları, rejissor işi plagiat və oğurluqdur.
Filmin orjinalı 1930-cu ildə “Oskar” kino mükafatına layiq görülən “Fırıldaqçının mahnısı” (“The Rogue Song”) idi. Rejissor Lionel Barrimor tərəfindən çəkilmiş ABŞ romantik musiqili filmini olduğu kimi oğurlayan rejissor və ssenaristlər sonradan bu üzə çıxandan sonra heç üzr də istəmədilər. Qeyd edim ki, rejissorun qısametrajlı “Köpək Barbos və Qeyri-adi qaçış” filmi də ameriklıların səssiz “The Lucky Dog” filminin süjeti üzərində qurulub.
ABŞ-də çəkilən filmin tamamı yoxdur. O, çox tez alışan nitroselüloz olan 35 mm-lik plyonkaya çəkilib. Lakin bu, filmin surətlərinin niyə yox edilməsi sualına cavab vermir. Niyə birdən birə ABŞ qərar verdi ki, film tamamilə yox edilsin. Yalnız 1981-ci ildə Kembricdə filmin son versiyasına daxil edilməyən kəsilmiş fraqment aşkar edildi. 90-cı illərdə Mendə daha bir neçə səhnə aşkar edildi. Filmin üç dəqiqəlik treyleri də bərpa olunub.
Lawrence Tibbett, Catherine Dale Owen, Nance O’Neill, Ullrich Haupt və digərlərinin rol aldığı film 1910-cu il Çar Rusiyası dövründə Qafqazda baş verən hadisəni göstərir.
Ssenari müəllifləri Robert Bodanzky, John Colton olan filmin süjeti belə idi:
“Rusiya, 1910. Quldur Yeqor kiçik dağ hotelində Vera ilə tanış olur. Onlar bir-birilərinə aşiq olurlar. Lakin tezliklə Yeqor onun qardaşı Sergeyi öldürür. Qız da Yeqoru hakimiyyətə təhvil verə bilir və o, amansızcasına şallaqlanır. Nəhayət, onlar hələ də bir-birilərini sevdiklərini başa düşürlər”.
Adi bir məhəbbət hekayəsi olan film niyə birdən-birə silinsin və bütün lentləri məhv edilsin sualı uzun zamandır verilir. Amma buna hərə bir izah verir. Əslində isə səbəb başqa idi.
Sovetlərin çəkdiyi film Şimali Qafqazda baş verir, ABŞ-nin çəkdiyi film isə Azərbaycanda baş verir. Fikir verin obrazların adlarına: Osman, Əli bəy, Mirzə, Həsən və digərləri.
Film Azərbaycan adət-ənənələrini tam göstərir. Baş rolun ifaçılarının geyimləri də o dövrün azərbaycanlılara məxsus geyimi idi. Filmdə baş verən dialoqlar və bəzi səhnələr bizim xalqa məxsus obrazlara aid idi.
Bir haşiyə çıxım ki, sovetlərin çəkdiyi filmdə yoldaş Saxov roluna Faiq Mustafayev namizəd olur. O, SSRİ Xalq artisti olub, azərbaycanlıdır. Opera və Balet Teatrının bariton səsli solisti kimi Azərbaycanda əksər operalarda əsas ariyaların ifaçısı olub. Lakin Moskva rejissora azərbaycanlı obrazını filmdə verməyi qadağan edir. Həm də ssenaristlər azərbaycanlı obrazına yer versəydilər, filmin oğurluğu üzə çıxardı. Ona görə də Vladimir Etuş seçilir.
ABŞ 1915-ci il Osmanlı Türkiyəsində baş verən hadisələrdən sonra türklər və müsəlmanlara aid obrazları müsbət formada təqdim edilməsinə qadağa qoyur. Onlar düşünürlər ki, əllərinə şans düşüb osmanlılardan qisas almaq üçün türkləri mənfi və qəddar obrazda təqdim etsinlər. Bu film Türkləri müsbət və qonaqpərvər, şən və zərərsiz olduğunu göstərdiyi üçün qərar verilir ki, onun bütün lentləri yandırılsın və yox edilsin. Bu qərara qurban isə Azərbaycan olur. Buna görə də biz bu filmin orjinalına tam baxa bilmək imkanlarından mərhum olmuşuq.
Zaur ƏLİYEV, dosent
