Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov Antalya Diplomatik Forumunun yekunlarından sonra mətbuat qarşısında çıxış edib.
Sfera.az bildirir ki, medianın suallarını cavablandıran Rusiya diplomatiyasının rəhbəri faktiki olaraq Ermənistanla münasibətlərin pozulduğunu bəyan edib.
“Təssüflə bildirirəm ki, Ermənistan rəhbərliyi, görünür, ardıcıl olaraq Rusiya ilə münasibətlərin pisləşməsi istiqamətində siyasət yürütmək üçün şüurlu qərar verib. Bu müttəfiqlik deyil. Ermənistan rəhbərliyi regiondankənar dövlətlərə arxalanmaq qərarına gəlib. Ermənistanın Rusiya ilə münasibətlərini və ümumi regionumuzda yaradılmış inteqrasiya strukturlarını kəsəcəyi təqdirdə, bütün çətinliklərində ona kömək edəcəyini vəd edib. 1991-ci ildən Ermənistanın Rusiya ilə münasibətlərdə tamamilə yanlış kurs tutduğunu söyləmək siyasi cəsarət tələb edir. Əgər bu, bütün Ermənistan rəhbərliyinin xalqın rəyinə əsaslanaraq verdiyi qiymətdirsə, bu, Rusiya-Ermənistan münasibətlərində çox şeyə yenidən nəzər salmağı da zəruri edir. Ortaya çıxan mənzərə o qədər də xoş deyil”- deyə Sergey Lavrov bildirib.
Həqiqətən də 2018-ci ilin yazından başlayaraq, inqilab nəticəsində Moskva yönümlü Serj Sarkisyanın hakimiyyətdən uzaqlaşdırılması və qərbyönlü fikirlərini gizlətməyən Nikol Paşinyanın hakimiyyətə gəlməsi ilə Rusiya-Ermənistan münasibətləri nəzərəçarpacaq dərəcədə pisləşməyə başladı. Hər iki ölkənin siyasi ritorikasında və mediasında qarşılıqlı ittihamlar, qınaqlar üstünlük təşkil etməyə başlayıb və tərəflər sərt bəyanatlar verməkdən çəkinməyiblər. Rusiya mətbuatında və ekspert icmasında Ermənistanın yeni hakimiyyəti tez-tez Qərbin marionetləri adlandırılırdı. 2020-ci ildə 44 günlük müharibədən sonra İrəvanın Moskvanı xəyanətdə ittiham etməsi ilə isə münasibətlərdə gərginlik kəskin şəkildə artıb.
Sonra hadisələr sürətlə inkişaf etdi. Məhz: Aİ-nin kəşfiyyat və müşahidə missiyasının Ermənistanda yerləşdirilməsi, KTMT-də iştirakın nümayişkaranə şəkildə dondurulması, Qərbə doğru məcburi hərəkət və apogeya kimi, artıq məlum olan razılaşmalarla Brüssel görüşü və s. Ermənistanın “Qərbin peyki”ndə “Rusiyanın forpostu” statusundan keçidini möhkəmləndirdi. Son aylar Ermənistan Milli Assambleyasının sədri Alen Simonyanla Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova arasında şifahi atışmalar artıq adi hal alıb. Hiss olunur ki, bir az da belə davam etsə, paytaxtların birində - Moskva və ya İrəvanda əsəblər dayanmayacaq, diplomatik münasibətlərdə fasilə yaranacaq.
Əslində, iki ölkə arasında münasibətlər nəinki korlanmayıb, əksinə, möhkəmlənmənin yeni mərhələsini yaşayır. Bizi bu nəticəyə gəlməyə vadar edən nədir? Gəlin bu səbəbləri sıralayaq:
Rəqəmlər siyasətçiləri təkzib edir
Ermənistan baş nazirinin müavini Mher Qriqoryanın iştirakı ilə İrəvanda keçirilən iqtisadi əməkdaşlıq üzrə Ermənistan-Rusiya hökumətlərarası komissiyasının həmsədrlərinin dünənki iclasında Rusiya Federasiyası baş nazirinin müavini Aleksey Overçuk mühüm məlumatları açıqlayıb. Onun sözlərinə görə, 2024-cü ilin sonuna qədər Ermənistan və Rusiya arasında ticarət dövriyyəsinin həcmi 14 milyard dollardan 16 milyard dollara çata bilər.
Rəqəmlər sözlərdən daha yüksək səslə danışır. 2023-cü ildə qarşılıqlı ticarətin həcmi 55,8% artaraq 7,4 milyard dollara çatıb. 14-16 milyard dollara çata bilər.
Tərəflər həmçinin sənaye, energetika, nəqliyyat, logistika, eləcə də maliyyə və investisiya sahələrində birgə layihələrin həyata keçirilməsi ilə bağlı cari məsələləri müzakirə ediblər.
Overçukun sözləri, xüsusən də onun gətirdiyi rəqəmlər onu deməyə əsas verir ki, Moskva ilə İrəvan arasındakı fikir ayrılıqları diqqəti yayındırmaq üçün yaradılmış siyasi şoudan başqa bir şey deyil. Əslində, onlar ikitərəfli münasibətlərin strateji dərinliyini nümayiş etdirirlər. Moskva və İrəvan açıq şəkildə beynəlxalq ictimaiyyəti ciddi böhranın mövcudluğuna inandırmağa çalışsalar da, onların ticarət dövriyyəsi nəinki azalmayıb, əksinə, sürətlə artıb. Məsələn, 2021-ci ildə ticarət əməliyyatlarının həcmi 2,6 milyard dollar təşkil edib, 2022-ci ildə isə 91,7% artaraq 5 milyard dollara çatıb, ötən il isə bu rəqəm 7,4 milyard dollara çatıb, bu il isə tərəflər rekord göstərici əldə etməyi hədəfləyirlər: 14-dən 16 milyard dollara qədər. Gördüyünüz kimi, Rusiya Ermənistan iqtisadiyyatının əsas sponsoru olmaqda davam edir və sonuncunun Moskva ilə ticarət-iqtisadi əlaqələrdən asılılığı aradan qalxmayıb.
Artım nəyə görədir?
Necə olur ki, İrəvanın qərbyönlü kursu və Ermənistan-Rusiya siyasi münasibətlərinin “ciddi soyuması” ilə bağlı fəal şəkildə yayılan rəvayət fonunda Rusiya ilə Ermənistan arasında ticarət dövriyyəsi əhəmiyyətli artım nümayiş etdirməkdə davam edir?
Görünən odur ki, durğunluqda olan Ermənistan iqtisadiyyatının məhdud sənaye potensialına malik olması çətin ki, müstəqil şəkildə ticarət dövriyyəsinin belə kəskin artımını təmin edə bilsin. Boris Nikolaeviçin dediyi kimi, bu "qıvrım" haradadır? Cavab aydındır: son üç ildə ticarət dövriyyəsinin sürətli artımı ilk növbədə xarici malların və avadanlıqların, o cümlədən ikili təyinatlı məhsulların təkrar ixracı və geri alınması üzrə müxtəlif sxemlər hesabına təmin edilib. Erməni və Rusiya şirkətləri bu malları ABŞ və Aİ sanksiyalarından yan keçərək vasitəçi və nəqliyyat şirkətləri vasitəsilə daşıyıblar.
Yeri gəlmişkən, təkrar ixracdan təkcə Ermənistan pul qazanmırdı. Bildiyiniz kimi, müharibə aparmaq baha başa gələn işdir və Aİ-nin Rusiya nefti və qazını almaqdan imtina etməsini nəzərə alsaq, Rusiya üçün büdcəni doldurmaq üçün yeni mənbələr tapmaq son dərəcə vacib idi ki, belə bir mənbə də tapıldı.
“İkili təyinatlı malların təkrar ixracı ilə yanaşı, Ermənistanın xarici ticarətinin sürətli artımı qızıl və almazın təkrar ixracının həcminin kəskin artması ilə təmin edilib. Ermənistanın ixrac etdiyi 8,4 milyard dolların 21,5%-i və ya 1,8 milyard dolları qızıl, 7%-i və ya 589 milyon dolları almaz ixracı olub. Ümumilikdə, bütün ixracın 28,5%-i Rusiya qızıl və almazlarının Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və Honq-Konqa təkrar ixracının payına düşür”- deyə erməni iqtisadçı Aqasi Tavadyan qeyd edib.
Onun sözlərinə görə, 2023-cü ildə Ermənistan ixracının həcmi əvvəlki iki illə müqayisədə 2,8 dəfə artıb, artımın əsas hissəsi ilin son iki ayında baş verib və əsasən Rusiya qızılı və almazları ilə əməliyyatlar hesabına əldə edilib.
Qərb hər şeyi görür, amma susur
Ermənistanın Rusiyaya malların təkrar ixracı hesabına sürətlə zənginləşməsi İrəvana imkan verdi ki, xaricdən, o cümlədən Qərbdən silah alışının həcmini xeyli artırsın. Belə çıxır ki, Rusiya Ermənistana pul qazanmaq imkanı verir, lakin Qərb buna göz yummağa üstünlük verir. Anti-Rusiya sanksiyalarını fəal şəkildə tətbiq edən və onlardan yan keçənləri tənqid edən Paris, Brüssel və Vaşinqton Ermənistanın əlavə vəsaitləri haradan əldə etdiyini çox gözəl anlayır. Lakin “pulun qoxusu yoxdur” prinsipinə əsaslanaraq, buna göz yumurlar, Ermənistana həmişə “xilas edilməli” olan “sevimli uşaq” kimi baxırlar. Beləliklə, xilas edirlər.
Onlar Ermənistana təkcə silah satmır, həm də aktiv maliyyə yardımı göstərirlər. Məsələn, Avropa İttifaqı İrəvana rəsmi olaraq infrastrukturun inkişafı, rəqəmsallaşma, iqlim layihələri, nəqliyyat və demokratik islahatlara yönəlmiş 2,6 milyard avro ayırıb. Lakin Ermənistan xarici sponsorlardan qənaət etdiyi vəsaiti səxavətlə hərbiləşdirmə prosesinə yönəldir.
ABŞ da hər şeyin fərqindədir: USAİD Ermənistana maliyyə yardımını iki dəfədən çox göstərəcək - 120 milyon dollardan 250 milyon dollara qədər amerikan hərbi personalı və texnikası artıq Zəngəzurdadır; “Böyük bacı” – Makronun Fransası Ermənistana öz vətəndaşlarından daha çox vaxt və pul ayırır. Paris Hindistan və digər ölkələr vasitəsilə Ermənistanı Fransa lisenziyası əsasında istehsal olunan silahlarla təmin edir. Bu, birbaşa çatdırılmalara əlavədir. Üstəlik, bu yay Fransanın Ukraynada hərbi texnika istehsalı üçün müdafiə şirkətlərini, o cümlədən fransız “Nexter” və alman Krauss-Maffei-Wegmann tərəfindən yaradılan məşhur “KNDS” şirkəti cəlb etməyi planlaşdırdığı bildirilir. Bu zavodda istehsal olunan silahların bir hissəsinin Ermənistana göndərilməsi planlaşdırılır.
ABŞ, Rusiya və Fransanın - ATƏT-in Minsk qrupunun hər üç həmsədrinin - Ermənistana qarşı belə hörmətli münasibəti təəccüblü deyil. Bu ölkələr ənənəvi olaraq İrəvanı dəstəkləyiblər. Onların regionda nüfuz və mövcudluğunu saxlamaq üçün “Ermənistan” adlı layihəyə ehtiyacı var. Ona görə də Paris, Vaşinqton və Moskvanın hər biri ayrı-ayrılıqda və ya birlikdə Cənubi Qafqazda bu layihəni dəstəkləmək üçün addımlar atması tamamilə başa düşüləndir.
Qarşılıqlı tənqid və təhdidlərə, o cümlədən nüvə ritorikasına baxmayaraq, Ermənistandan söhbət gedəndə Rusiya ilə Qərbin mövqeləri təəccüblü şəkildə üst-üstə düşür. Buna misal olaraq ötən ilin oktyabrında, Rusiya-Ukrayna müharibəsinin qızğın çağında “Politico”nun yaydığı məlumatı göstərmək olar. Bildirilib ki, sentyabrın 17-də Qarabağ bölgəsində antiterror əməliyyatının başlamasına bir neçə gün qalmış Rusiya, ABŞ və Aİ nümayəndələri İstanbulda gizli görüş keçirib, Azərbaycanı cilovlamaq üçün mümkün tədbirləri müzakirə ediblər. Görüşdə ABŞ-ın Qafqaz üzrə baş müşaviri Lui Bono, Avropa İttifaqının region üzrə xüsusi nümayəndəsi Toivo Klaar və Ermənistanla Azərbaycan arasında münasibətlərə nəzarət edən Rusiya prezidentinin xüsusi nümayəndəsi İqor Xovayev iştirak ediblər. “Politico” qeyd edib ki, görüşün məqsədi Azərbaycanın suverenliyini və ərazi bütövlüyünü bərpa etməsinin qarşısını almaq üçün ona təzyiq tədbirləri hazırlamaqdır.
Azərbaycan sonrakı hadisələrin göstərdiyi kimi, bu xarici təzyiqə boyun əyməsə də, bu cür danışıqların aparılması faktının özü təsdiq edir ki, hətta Rusiya-Ukrayna münaqişəsi şəraitində də ruslar, avropalılar və amerikalılar Ermənistan məsələsində lazım gəldikdə, diplomatik kanalların açılmasında asanlıqla ümumi dil tapırlar.
Şoudan tutmuş Ermənistanın hərbiləşdirilməsinə qədər
Qərb üçün hər şey aydındır: onun köməyi ən azı İrəvanın elan etdiyi “qərbyönlü” kursu ilə izah olunur, baxmayaraq ki, reallıqda Ermənistanın mövqeyində heç bir dəyişiklik yoxdur. O, hələ də KTMT və Aİİ üzvü olaraq qalır və onun ərazisində Rusiya hərbçiləri və sərhədçiləri yerləşməkdə davam edir. Amma “daşlar ölkəsi” çox bağışlanır.
Rusiya ilə vəziyyət bir qədər mürəkkəbdir. Moskva ilə İrəvan arasında Zaxarova, Simonyan və digər rəsmilərin fəal iştirak etdiyi ictimai çəkişmə ikitərəfli münasibətlərdə gərginlik illüziyası yaradır. Ancaq bu, sadəcə bir tüstü ekranıdır. Praktikada Rusiya öz forpostuna sadiq qalır. Söhbət təkcə Overçukun ticarət dövriyyəsini artırmaq planlarından getmir. Açıq mənbələrdən əldə edilən məlumata görə, Rusiya Ermənistana silah tədarükünü bərpa edib. Xüsusilə, Calibre.az redaktorlarının əldə etdiyi məlumatlara görə söhbət, digər şeylərlə yanaşı, bir neçə il əvvəl alınması üçün müqavilələr bağlanmış Smerç tipli raketlərin tədarükündən gedir.
Bundan əlavə, bu ilin əvvəlində hakim “Mülki Müqavilə” partiyasının deputatı, parlamentin müdafiə və təhlükəsizlik komissiyasının üzvü Qaqik Melkonyan bildirib ki, Rusiya silahlarının yeni partiyası artıq əvvəllər imzalanmış müqavilə ilə Ermənistana hərbi əməliyyatlar çərçivəsində gəlib. Artıq mart ayında parlament komissiyasının rəhbəri Andranik Köçəryan da təsdiqləmişdi ki, “bu gündən həmin alışlar həyata keçirilməyə başlayır”.
“Söhbət Ermənistana təhvil verilməmiş silahlardan və ya çatışmazlıqlardan gedir. İndi Rusiya bu silahları Ermənistana ötürmək imkanı tapıb”- deyə Köçəryan PTA-ya müsahibəsində bildirib.
Ermənistana Rusiya silahlarının tədarükü bu günə qədər davam edir. Eyni zamanda, 2022-ci ildən başlayaraq Rusiya Azərbaycana bir dənə də olsun patron göndərməyib və bunu Ukrayna ilə müharibə ilə izah edib. Yəni, Azərbaycanla dövlətlərarası münasibətlərin beynəlxalq hüquq prinsipləri və 2022-ci il fevral tarixli Müttəfiq əməkdaşlığı haqqında Bəyannamə əsasında inkişaf etdirilməsi ilə bağlı müqavilələri olan Moskva Ukrayna cəbhəsində baş verən hadisələrə görə mahiyyətcə “gözləməyi” təklif edir. Bununla yanaşı, münasibətləri pozulmaq ərəfəsində kimi görünən Ermənistan sanki heç bir gərginlik yoxmuş kimi istənilən növ silahları almağa davam edir.
Nəticə
Bu gün dünya şiddətli münaqişələrə büründüyü zaman dövlətlər arasında etimad böhranı yaşanır. Amma hər şeyə baxmayaraq, rəsmi Bakı beynəlxalq münasibətlərdə öz mövqeyinin açıqlığına əsaslanan daimi yanaşma nümayiş etdirir. Təbii ki, ona da oxşar yanaşmanın tətbiq olunmasını istərdim. Rusiya-Ermənistan münasibətləri yalnız Rusiya ilə Ermənistanın məsələsidir. Amma bir şərtlə ki, bu, ölkəmizin maraqlarına və təhlükəsizliyinə toxunmasın. Rusiya və Qərb Ermənistanı silahlandırmaqla, iqtisadi göstəricilərini gücləndirməklə, bununla da sülh perspektivini ləngidir və regionumuzun təhlükəsizliyinə xələl gətirir. Artıq Ermənistan hakimiyyəti bir neçə il əvvəlkindən qat-qat “cəsarətlə” davranır. Bu tendensiya hər alınan yeni patron və təkrar ixracdan qazanılan dollarla daha da güclənəcək. Yavaş-yavaş, lakin əminliklə dünya erməniləri məğlubiyyət şokundan uzaqlaşır və erməni məsələsi üzrə ənənəvi müttəfiqlər yenidən regiondakı geosiyasi layihəsini dəstəkləməkdə birləşirlər. Rəsmi Bakı buna səssiz qala bilməz. Bu mümkün deyil və heç vaxt olmayacaq.
Tərcümə etdi: Xanım
