Feminizm cəmiyyətlərdə qadınların hüquqlarını və gender bərabərliyini müdafiə edən bir hərəkatdır.
Azerforum.com bildirir ki, bu termin XIX əsrdə meydana gəlsə də, tarix boyu qadınlar öz hüquqlarını təmin etmək üçün müxtəlif mübarizələr aparıblar. Feminizm qadınların cəmiyyətdə kişilərlə bərabər mövqedə olmasını tələb edən, iqtisadi, siyasi, sosial və mədəni sferalarda bərabərliyə nail olmağı hədəfləyən bir anlayışdır. Bu hərəkat, həm də qadınlara qarşı ayrı-seçkilik və zorakılıq kimi problemlərə qarşı mübarizədə əsas rol oynayır. Hərəkat hər bir fərdin bərabər hüquqlara malik olması prinsipi ilə dünyada gender əsaslı bərabərsizliklərin sona çatdırılmasını arzulayır.
Feminizmin tarixi
Feminizm XIX əsrin ortalarında, əsasən Qərb ölkələrində qadınların səsvermə hüququ uğrunda mübarizəsi ilə başladığı hesab edilir. Bu dövr birinci dalğa feminizm adlanır və qadınların hüquqi və siyasi bərabərliyini təmin etmək məqsədilə yaradılmışdı. İlk dalğa feminizm hərəkatı qadınların cəmiyyətin mühüm aspektlərində, xüsusilə siyasətdə iştirakını təmin etmək üçün çalışırdı. 1848-ci ildə ABŞ-da Seneca Falls Konfransı təşkil olunaraq qadınların hüquqları ilə bağlı mühüm bir hadisə oldu və qadınların səsvermə hüququ bu konfransda müzakirə edildi. Birinci dalğa feminizm XIX əsrin sonlarına qədər davam etdi və bu hərəkatın ən böyük nailiyyəti qadınların səsvermə hüququnu qazanması idi. Bu hüquq bir çox ölkədə gecikmə ilə də olsa XX əsrin əvvəllərində təmin edildi.
İkinci dalğa feminizm isə 1960-cı illərdə başlayaraq daha geniş bir sosial dəyişiklikləri tələb edirdi. Bu dövrdə qadınların iş yerlərində, təhsil sistemində və ailə həyatında daha geniş hüquqlar qazanmasına yönəlmişdi. Seksual azadlıq və cinsi təzyiqlərə qarşı mübarizə bu dalğanın əsas mövzularından biri idi. Həmçinin, bu dövrdə feminizmin nəinki hüquqi, həm də sosial ədalət aspektində dəyişikliklərə səbəb olması üçün güclü hərəkatlar başladı. Üçüncü dalğa feminizm 1990-cı illərdə meydana gəldi və daha çox fərdi azadlıqlara və gender müxtəlifliyinə diqqət çəkdi. Bu dalğa cəmiyyətdə cinsiyyətin sosial konstruksiyası və cinslərarası müxtəliflik kimi mövzulara yeni bir baxış gətirdi. Dördüncü dalğa feminizm isə XXI əsrdə sosial media vasitəsilə geniş yayıldı və internet vasitəsilə feminizmin daha geniş yayılmasına səbəb oldu. Hər bir dalğa feminizm hərəkatı qadınların cəmiyyətdəki yerini daha da bərabərləşdirmə məqsədi güdmüşdür.
Feminizmin məqsədləri
Feminizmin məqsədləri cəmiyyətdə gender bərabərliyini təmin etməkdən ibarətdir. Bu bərabərlik yalnız hüquqi sahələrdə deyil, həmçinin sosial və iqtisadi sahələrdə də öz əksini tapmalıdır. Hərəkatın əsas məqsədi qadınların kişilərlə bərabər hüquq və imkanlara malik olmasını təmin etməkdir. Qadınlara qarşı zorakılıq, əmək bazarındakı gender fərqləri və evdə qadınların müstəsna roluna qarşı mübarizə feminizmin əsas məqsədlərindən biridir. Feminizm, həmçinin qadınların şəxsi həyatlarında da azad olmalarını, istədikləri təhsil və karyeraya malik olma imkanlarını dəstəkləyir. Hərəkatın bir digər məqsədi qadınların cəmiyyətdəki rolunun dəyişdirilməsi və gender əsaslı stereotiplərin aradan qaldırılmasıdır.
Feminizm, həmçinin ailə içində və iş yerlərində qadınların kişilərlə bərabər qərar qəbul edə bilmələrini təmin etmək istəyir. Cəmiyyətin müxtəlif sahələrində qadınların təmsil olunması, qərar qəbul etmə orqanlarında bərabər təmsilçilik feminizmin məqsədləri sırasındadır. Qadınların cəmiyyətin sosial və mədəni strukturlarında daha aktiv iştirakını təmin etmək cəmiyyətdə qadınların rolu və hörmətini artırmaq da bu hərəkatın məqsədlərindəndir. Feminizm iqtisadi ədalətsizliyin gender üzərindən mövcud olmasına qarşı çıxaraq qadınların bərabər maaş və iş şəraiti əldə etməsi üçün çalışır. Bərabər imkanların yaradılması və cəmiyyətin hər bir fərdinin öz potensialını reallaşdırma imkanı bu hərəkatın əsas məqsədlərindəndir.
Feminizmin müasir problemləri
Müasir dünyada feminizmin qarşılaşdığı bir çox problem hələ də aktual olaraq qalmaqdadır. Qadınlara qarşı fiziki və psixoloji zorakılıq, gender əsaslı ayrı-seçkilik və əmək bazarında bərabərsizliyin mövcudluğu bu gün də feminizmin mübarizə apardığı əsas məsələlərdir. Dünyanın bir çox ölkəsində qadınlar hələ də kişilərlə eyni hüquq və imkanlara malik deyillər. Əmək bazarında qadınların kişilərdən daha aşağı maaş alması və yüksək vəzifələrdə təmsil olunmamaları bu bərabərsizliyin ən açıq nümunələrindəndir. Bundan əlavə, bəzi ölkələrdə qadınlar təhsil və səhiyyə kimi əsas hüquqlardan da məhrum olurlar.
Qadınlara qarşı zorakılıq halları, ailə daxilində və ictimai sferada qadınların fiziki və psixoloji təzyiqlərə məruz qalması müasir feminizmin qarşısında duran əsas problemlərdən biridir. Bu problem dünya miqyasında geniş yayılmış və çox ciddi sosial problem kimi qəbul edilir. Bir çox ölkədə qadınların hələ də kişilərlə bərabər təhsil alma və iş yerlərində bərabər hüquqlara malik olmaması feminizmin əsas mübarizə mövzusudur. İnternet və sosial media feminizmin müasir dövrdə daha geniş yayılmasına və qlobal miqyasda dəstək toplamasına kömək etsə də, bu problem hələ də aktual olaraq qalır.
Feminizmin növü və dalğaları
Feminizmin fərqli növləri və dalğaları vardır ki, bunlar fərqli dövrlərdə və cəmiyyətlərdə müxtəlif məsələləri ön plana çəkir. Liberal feminizm qadınların hüquqi və siyasi bərabərliyini təmin etməyə çalışır və əsasən qanun və hüquq sisteminin dəyişdirilməsinə yönəlmişdir. Liberal feministlər qadınların kişilərlə bərabər hüquq və azadlıqlar əldə etməsini tələb edir və bu məqsədlə qanunların dəyişdirilməsini əsas vasitə kimi görürlər. Radikal feminizm isə cinslər arasında olan güc strukturlarını dəyişdirməyi hədəfləyir və cəmiyyətdəki patriarxal sistemin əsas problemlərin mənbəyi olduğunu iddia edir. Bu növ feminizm qadınların cəmiyyətin əsas güc strukturlarında möhkəmlənməsini istəyir.
Marksist feminizm isə iqtisadi ədalətsizliyin gender üzərindən qurulduğunu vurğulayır və qadınların iqtisadi azadlığa sahib olmalarının vacibliyini önə çəkir. Eko-feminizm isə qadınların və təbiətin məruz qaldığı zülmlərin qarşısını almağa çalışır və feminist mübarizəni ekoloji hərəkatla birləşdirir. Feminizmin müxtəlif növləri və dalğaları fərqli yanaşmaları olsa da, hamısı qadınların kişilərlə bərabər hüquq və imkanlar əldə etməsini hədəfləyir. Hər bir dalğa cəmiyyətdəki mövcud problemləri müxtəlif aspektlərdən təhlil edir və fərqli həll yolları təklif edir. Hərəkatın bu müxtəlif formaları qadınların müxtəlif təcrübələrini və problemlərini əhatə edərək feminizmin daha geniş çərçivədə anlaşılmasını təmin edir.
Feminizmin qazancları
Feminizm dünyada qadınlar üçün əhəmiyyətli qazanclar əldə edib. Qadınların təhsil almaq hüququndan tutmuş, iş yerlərində kişilərlə bərabər hüquqlara sahib olmasına qədər bir çox sahədə dəyişikliklər olub. Xüsusilə, Qərb ölkələrində qadınlar artıq siyasətdə, təhsildə və iş həyatında daha geniş imkanlara malikdirlər. Seçki hüququnun təmin edilməsi qadınların hüquqi və siyasi həyatdakı mövqeyinin güclənməsinə səbəb olub. XX əsrin əvvəllərində bir çox ölkələrdə qadınlar səsvermə hüququ əldə etdilər və bu feminizmin ən böyük uğurlarından biri hesab edilir. Qadınların təhsil alması, iş həyatında fəal rol oynaması və ailə daxilində bərabər hüquqlara malik olması feminizmin qazandığı nailiyyətlərdəndir.
Feminizmin ən böyük nailiyyətlərindən biri də qadınlara qarşı zorakılıq və cinsi təcavüzə qarşı mübarizədə güclü qanunların qəbul edilməsidir. Qadınlar artıq daha çox hüquqi müdafiəyə malikdir və zorakılığa məruz qaldıqda qanunlar çərçivəsində öz hüquqlarını müdafiə edə bilirlər. Qadınların iş həyatında bərabər hüquqlar qazanması da feminizmin digər mühüm qazanclarındandır. Bir çox ölkədə qadınlar artıq kişilərlə bərabər maaş almaq və eyni iş şəraitində işləmək hüququna malikdirlər. Bununla yanaşı, qadınların ailə daxilində daha çox söz sahibi olması və cəmiyyətdə sosial statuslarının yüksəlməsi də feminizmin nailiyyətləri sırasındadır. Feminizm qadınların cəmiyyətdə daha geniş iştirakını təmin etməklə yanaşı, onların ictimai, siyasi və mədəni sferalarda daha geniş təmsil olunmasına da nail olmuşdur.
Feminizm, habelə qadınlara qarşı diskriminasiyaya qarşı mübarizədə mühüm addımlar atıb. Bir çox ölkədə qadınların iş yerlərində, təhsil müəssisələrində və ictimai yerlərdə diskriminasiyadan qorunması üçün qanunlar qəbul edilib. Bununla yanaşı, qadınlar artıq ev işlərinə və uşaqlara baxmaq kimi ənənəvi rollardan kənara çıxaraq istədikləri sahələrdə özlərini inkişaf etdirə bilirlər. Müasir dövrdə qadınlar artıq müxtəlif sahələrdə lider mövqelərə çıxırlar və cəmiyyətin müxtəlif sahələrində daha böyük təsir gücünə malikdirlər. Feminizm, həmçinin qadınların iqtisadi azadlığını və şəxsi həyatlarında müstəqilliklərini təmin etməyi hədəfləyir.
Feminizmə qarşı mübarizələr
Feminizm ortaya çıxdığı gündən etibarən müxtəlif cəmiyyətlərdə müqavimətlə qarşılaşıb. Bir çox ölkələrdə qadınların ənənəvi rollardan çıxaraq daha geniş hüquqlara malik olmasına qarşı çıxan qüvvələr olmuşdur. Ənənəvi dəyərləri müdafiə edən bəzi qruplar qadınların evdə qalmaları və ailəvi rolları icra etmələrinin cəmiyyət üçün daha faydalı olduğunu iddia edirlər. Xüsusilə, patriarxal cəmiyyətlərdə qadınların bərabər hüquqlar tələb etməsi kişilər tərəfindən mənfi qarşılanmış və feminizm hərəkatı tez-tez zorakılığa və təzyiqə məruz qalmışdır. Hətta bəzi ölkələrdə qadın hüquqlarını müdafiə edənlər həbs edilmiş və ya cəzalandırılmışdır.
Bununla yanaşı, dini və mədəni dəyərlər də feminizmə qarşı mübarizədə mühüm rol oynayır. Bir çox ənənəvi cəmiyyətlərdə qadınların sosial və siyasi həyatda aktiv rolu qəbul olunmur və bu səbəbdən feminizm geniş yayılmaqdadır. Müasir dünyada da bəzi qruplar qadınların bərabər hüquqlar uğrunda mübarizəsinə qarşı çıxır və bu mübarizəyə mane olmağa çalışırlar. Buna baxmayaraq, feminizm hərəkatı öz mövqeyini gücləndirir və cəmiyyətdə daha çox dəstək qazanır. Müasir dövrdə qadınların hüquqları ilə bağlı mübarizə aparan qruplar və təşkilatlar feminizmə qarşı çıxanlarla mübarizədə güclü bir mövqe tuturlar.
Feminizmə qarşı mübarizədə media və ictimaiyyətin də rolu böyükdür. Bir çox media orqanları qadınların hüquqları mövzusunda qərəzli mövqedən çıxış edərək feminizmi yanlış təbliğ edirlər. Bu da cəmiyyətdə feminizmin mahiyyətinin anlaşılmamasına və hərəkatın əleyhinə yönələn mübarizələrin artmasına səbəb olur. Feminizmə qarşı olanlar qadınların kişilərlə bərabər hüquqlar əldə etmələrinin ənənəvi ailə və sosial struktur üçün zərərli olduğunu iddia edirlər. Lakin, feminizm hərəkatı bu mübarizələrə baxmayaraq, qadınların hüquqlarının genişlənməsi və bərabərliyə nail olunması üçün çalışmaqda davam edir.
