Heç təsadüfi deyil ki, tələbələrin bir çoxu elmi işlərini (dissertasiya) ya öz rəhbər müəllimlərinə, ya da universitetdəki digər müəllimlərə pulla yazdırırlar. Bazar qiymətlərinə əsasən bakalavr işləri 500-600, dissertasiyalar isə 600-1500 arasındadır.
Bəs bu hal nə dərəcədə düzgündür? Tələbələr niyə elmi iş yazmaqdan qaçırlar?
AzEdu.az-a açıqlama verən ADPU-nun Təhsildə Təhlil və Kommunikasiyalar Mərkəzinin direktoru Kamran Əsədovbildirib ki, dissertasiya işlərini pulla yazan müəllimlər təhsilin keyfiyyətinə kölgə salır:
“Universitetlərdə tələbələrin buraxılış və dissertasiya işlərini başqalarına, xüsusilə də müəllimlərinə və ya digər şəxslərə pulla yazdırmaları həm akademik dürüstlük prinsiplərinə, həm də təhsil sisteminin dəyərlərinə zidd bir haldır. Belə hallar nəinki tələbənin intellektual inkişafına mane olur, həm də universitetlərin cəmiyyətdəki nüfuzuna ciddi zərbə vurur. Bu vəziyyəti təhlil edərkən bir neçə əsas məsələni vurğulamaq vacibdir.
Dissertasiya işini başqasına yazdırmaq tələbənin elmi-tədqiqat bacarıqlarını inkişaf etdirmək əvəzinə, onların yalnız nəticə əldə etməyə yönəldiyini göstərir. Tələbələr dissertasiya işlərini özləri yerinə yetirməlidirlər ki, bu proses onların analitik düşüncə tərzini, tədqiqat aparmaq bacarıqlarını və problemləri həll etmək qabiliyyətlərini inkişaf etdirsin. Əgər bir tələbə bu prosesdə iştirak etmirsə, onun magistr təhsili alma məqsədi sual altına düşür. Belə bir vəziyyətdə sual yaranır: Tələbə niyə magistr oxuyur? Cəmiyyətin gözündə diplom yalnız bir sənəd deyil, həmin şəxsin bilik və bacarıqlarının sübutudur. Lakin başqasına yazdırılmış dissertasiya ilə əldə edilən diplom bu dəyəri itirir.
Tələbələrin dissertasiya işlərini başqasına yazdırmasının əsas səbəblərindən biri universitetlərin tələbələrə elmi tədqiqat aparmaq üçün yetərincə dəstək verməməsidir. Bir çox hallarda tələbələr metodoloji rəhbərlik, resurslara çıxış və lazımi məsləhətlərdən məhrum olurlar. Belə şəraitdə onlar bu işləri başqasına həvalə etmək məcburiyyətində qalırlar. Bu problemin həlli üçün universitetlər tələbələrə daha çox dəstək göstərməli, metodoloji təlimlər təşkil etməli və tələbələri elmi işlərin mahiyyəti ilə daha yaxından tanış etməlidirlər.
Universitet daxilində tələbələrin elmi işlərini pulla yazan müəllimlərin fəaliyyəti isə daha ciddi problemdir. Bu, həm tələbələrin təhsil hüquqlarını pozur, həm də təhsilin keyfiyyətinə kölgə salır. Belə müəllimlərin fəaliyyəti universitetlərin etik qaydalarına və peşəkar standartlarına tamamilə ziddir. Bu cür hallara qarşı cəza tədbirləri mütləq şəkildə tətbiq edilməlidir. Universitetlər daxili nizamnamələrində bu cür halları qadağan edən maddələr əlavə etməli və müvafiq yoxlama mexanizmləri yaratmalıdırlar”.
Müsahibimiz problemin həlli üçün vacib məqamları vurğulayıb:
“Universitetlərdə elmi işlərin hazırlanması prosesində şəffaflığı təmin etmək üçün plagiat yoxlama sistemləri tətbiq edilməlidir. Hər bir təqdim edilən iş müvafiq proqramlar vasitəsilə yoxlanılmalı və işin müəllifliyi təsdiq edilməlidir.
Müəllimlər üçün etik qaydalar hazırlamalı və bu qaydalara riayət etməyənlər üçün ciddi cəza tədbirləri nəzərdə tutmalıdır. Belə hallara görə müəllimlərin işdən azad edilməsi və ya digər inzibati cəzalara məruz qalması təmin edilməlidir.
Tələbələrə elmi işlərin mahiyyəti, tədqiqat prosesinin əhəmiyyəti və plagiatın mənfi nəticələri haqqında müntəzəm olaraq məlumat verilməlidir. Bu, onların bu cür hallara cəlb olunmasının qarşısını ala bilər. Eyni zamanda universitetlər tələbələrin elmi işlərini müstəqil şəkildə yerinə yetirmələri üçün onlara metodoloji dəstək, kitabxana resursları və tədqiqat materialları ilə təmin etməlidir.
Nəticədə, dissertasiya işlərini başqasına yazdıran tələbələr və bu cür işləri yazan müəllimlər təhsil sistemində ciddi problemlər yaradır. Universitetlər bu hallara qarşı ciddi mübarizə aparmalı, tələbələrin və müəllimlərin məsuliyyətlərini artırmalı və təhsilin keyfiyyətini qorumaq üçün lazım olan tədbirləri həyata keçirməlidirlər. Təhsil yalnız diplom deyil, real bilik və bacarıqların göstəricisi olmalıdır. Bu prinsipi qorumaq isə həm universitetlərin, həm də cəmiyyətin ümumi vəzifəsidir”.
