Pekin ABŞ və müttəfiqlərinin Yəmən sahillərindəki hərəkətlərini dəstəkləməyəcək
Çinin xarici işlər naziri Vanq Yi Misir səfərindən sonra Tunisə gəlib. Onun turunun növbəti dayanacaqları Toqo və Kot-d’İvuardır. Nazirin əsas vəzifəsi Çinin ən böyük ticarət tərəfdaşı və investora çevrildiyi Afrikada təsirini gücləndirməkdir. Lakin Pekinin maraqlarının irəliləməsinə Qəzzadakı müharibə, həmçinin Husilərin İsraili təchiz etməkdə şübhəli bilinən gəmilərə hücumları mane olur. Nəticədə Çin mallarının daşınması səngiyib. Buna baxmayaraq, ABŞ və İngiltərə arasında Yəmən milisləri ilə qarşıdurmada Pekin neytral mövqe tutub.
"The Diplomat" jurnalının yazdığı kimi, Çinin xarici işlər nazirinin Afrikaya ilk xarici səfərini etməsi ənənəsi 30 ildən çox əvvəl başlayıb. Səfər həm də Çin və Afrika arasında əməkdaşlıq üzrə növbəti forumun bu il Pekində keçirilməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Çin prezidenti Si Cinpinin orada çıxış edəcəyi gözlənilir. Üstəlik, təkcə diplomatların deyil, həm də ölkə rəhbərinin özünün Afrikaya ilk səfəri həmişə Misir olub. Təbiidir. Süveyş kanalı "Kəmər və Yol" proqramı üçün əsas tranzit mərkəzi rolunu oynayır. Əbəs yerə deyil ki, Çin şirkətləri Süveyş kanalı iqtisadi zonasına 8 milyard dollardan çox sərmayə qoymağı öhdələrinə götürüblər.
Qahirənin özü də Çinlə yaxınlaşmanın lehinə fəal işləyir. O, Asiya İnfrastruktur İnvestisiya Bankının ilk Afrika üzvü oldu və hazırda BRICS qrupunun tamhüquqlu üzvüdür. Misir Çini əsas investor hesab edir. Eyni zamanda, Misir Yaxın Şərqdə mühüm təhlükəsizlik rolunu oynayır. O, İsrail və Fələstin arasındakı münaqişənin həllində və Qırmızı dənizdə atəşkəsdə vasitəçilik etməyə çalışıb.
İqtisadi əməkdaşlıq Çinin Tunislə münasibətlərində bir sütun olaraq qalır, xüsusən də bu ölkənin 2022-ci ildə ÜDM-in təxminən 90%-ni təşkil edən böyük xarici borcunun olması fonunda. Buna baxmayaraq, Tunis Beynəlxalq Valyuta Fondunun 1,9 milyard dollarlıq kredit təklifini şərtləri çox sərt olduğu üçün rədd edib. Bu ölkənin alternativ maliyyə dəstəkçisi kimi Çinə baxması təəccüblü deyil.
Çinin Toqo ilə diplomatik əlaqələri isə yarım əsrdən çox əvvəl qurulub. Vanq Yi ilə görüşlər zamanı Toqolu nümayəndələr infrastruktura yeni Çin sərmayəsini təmin etməyə çalışacaqlar. Onun köməyi ilə ölkədə beynəlxalq hava limanı tikilib. Paytaxt Lome Çinin ölkənin borcunu daha əvvəl bağışlamasını və Toqo mallarının idxalına tətbiq edilən tarifləri qaldırmasını yüksək qiymətləndirdi.
Fil Dişi Sahilinin də Çinlə güclü ikitərəfli əlaqələri var. Ölkə Çinə rezin, neft və manqan satır. Son 26 ildə bu ştatın Çinə ixracı ildə orta hesabla 18,2% artaraq 574 milyon dollara çatıb. Bundan başqa, çinli mütəxəssislər bu ştatda kəndlilərə düyü yetişdirmək sənətini öyrədirlər. Çin də Abidcan limanının genişləndirilməsinə yardım edib.
Digər tərəfdən, Reuters-in xəbər verdiyi kimi, Qırmızı dənizdə ticarət gəmilərinə hücumlar İsrail və HƏMAS arasında müharibəni kəskin şəkildə genişləndirdi, Süveyş kanalından istifadə edərkən Çin üçün ticari riskləri artırdı. Husilərin hücumları dünyanın ən böyük ticarət ölkəsinin Misirdə Çin mallarının Qərbə daşınmasına kömək edən strateji sərmayələrini qorumasını çətinləşdirir.
Və nəticə budur. Çinin nəhəng gəmiçilik şirkəti COSCO, yanvarın 7-də İsrail limanlarına xidməti gecikdirməkdə böyük Qərb daşıyıcılarına qoşuldu. Misir, Yəmən və İranın üzvü olaraq qaldığı "Bir kəmər və yol" təşəbbüsünün gələcəyi də təhlükə altındadır. Üstəlik, söhbət təkcə puldan deyil, həm də reputasiyadan gedir. 2023-cü ildə Pekin öz vasitəçiliyi ilə Səudiyyə Ərəbistanı ilə İran arasında detente və diplomatik münasibətlərin bərpasına nail oldu. Misirdə Vanq Yi bildirib ki, ÇXR planetdəki qaynar nöqtələrin aradan qaldırılmasında konstruktiv rol oynamaq istəyir.
ABŞ təbii ki, Pekinin Tehranla sıx əlaqələrindən istifadə edərək amerikalıların husilərin sponsoru hesab etdiyi İrana təzyiq göstərməsini istəyir. Lakin Pekin, Vanq Yinin fikrincə, başqa dövlətlərin daxili işlərinə qarışa bilməz. O, ABŞ-la da daha geniş mövzuda görüşmək istəmir. Qahirədə Vanq Yi Ərəb Liqasının baş katibi Əhməd Əbul Qeyt ilə görüşüb. Birgə bəyanat dərc olunub. O, Fələstin və İsrail arasında sülh danışıqlarının bərpasını və problemin Fələstin dövlətinin yaradılması yolu ilə həllini tələb edir. Başqa sözlə, Çindəki ekspertlərin qeyd etdiyi kimi, Pekin Vaşinqtonun göstərişinə əməl etməyib və münaqişənin böyüməsində günahı Husilərin üzərinə yıxmaq cəhdlərini rədd edib.
Qırmızı dənizdə gəmiçilik tədricən dayandırılır
Yəmənin Ənsar Allah (husilər) qrupu qısa müddət ərzində dünyanın ən mühüm nəqliyyat arteriyalarından biri - Qırmızı dəniz boyunca dəniz əlaqəsini iflic etməsə də, ciddi şəkildə çətinləşdirə bildi. Dəniz Hərəkəti xidmətinin məlumatlarına görə, son bir ay ərzində burada kommersiya daşımaları ciddi zərbə alıb. Eyni zamanda, husilərin əsas müttəfiqi olan İran, BMT-nin baş katibi Antonio Quterreş Tehrana belə bir tələb irəli sürsə də, onlara təsir göstərməyə hazır olmadığını nümayiş etdirib.
Qırmızı dənizdə ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi böyük bir donanmanın olması Husilərin hücumlarının qarşısını almağa kömək etmir. Çərşənbə axşamı Kral Donanmasının Dəniz Ticarət Koordinasiya Ofisi (UKMTO) Yəmən sahillərində Malta bayrağı altında üzən Zoqarafiya yük gəmisinə raketin düşdüyünü bildirib.
Gəmi hərəkətini davam etdirə bildi. Husilər Qırmızı dənizdə və Bab əl-Məndəb boğazını atəşə tutmağa başlayan dekabrın 9-dan indiyədək vurduqları bir hədəfi də batıra bilməyiblər. Lakin onlar bir effekt əldə etdilər: xüsusilə yanvarın 12-dən, dünyanın ən böyük gəmiçilik təşkilatları gəmi sahiblərini mümkünsə bu təhlükəli su zonasından qaçmağa çağırdıqdan sonra bu regionda gəmiçilik getdikcə azalır.
Dəniz Hərəkəti Xidmətinin verdiyi məlumata görə, üç gün ərzində Bab əl-Məndəb boğazından cəmi 114 ticarət gəmisi keçib. Dekabrın ortalarında Husilərin ilk hücumları başlayanda eyni dövr üçün bu rəqəm iki dəfə çox idi. Keyfiyyət dəyişiklikləri daha vacibdir. Qətərin dövlət şirkəti QatarEnergy çərşənbə axşamından etibarən Qırmızı dəniz üzərindən mayeləşdirilmiş təbii qaz nəqlini dayandırıb. Və daha əvvəl Reuters Berlindəki Tesla gigafactory və bir sıra Volvo zavodlarında komponentlərin təchizatı ilə bağlı problemlər səbəbindən işin müvəqqəti dayandırılması barədə yazmışdı. Onlar Süveyş kanalı vasitəsilə Asiya ölkələrindən, o cümlədən Çindən tədarük edilir və bu, artıq mövcud vəziyyətdən narahatlığını bildirib. Gigafactory yanvarın 29-dan fevralın 11-dək bağlı olacaq.
BMT-nin baş katibi İranı vəziyyətə müdaxilə etməyə və vəkillərinə təzyiq göstərməyə inandırmağa çalışıb. İranın xarici işlər naziri Hüseyn Əmir Abdollahian onunla telefon danışığı aparıb. İran tərəfinin İslam Respublikası Xarici İşlər Nazirliyinin Teleqram kanalında verdiyi bəyanatda baş katib regionda sülh və sabitliyin bərqərar olmasında onun rolunun vacibliyini qeyd edib. Abdollahian öz növbəsində, ABŞ və müttəfiqlərinin husilərin hədəflərinə hücumlarını pisləyib. O, Yəmənin suverenliyinin pozulmasını "bölgədə gərginliyin artmasına səbəb olacaq strateji səhv" adlandırıb. İran Xarici İşlər Nazirliyinin bəyanatında deyilir ki, Abdollahian "bir daha İran İslam Respublikasının gəmiçilik və naviqasiya təhlükəsizliyini təmin etmək üçün prinsipial mövqeyini vurğulayıb", lakin eyni zamanda husilərin yalnız gəmilərin hərəkətinə müdaxilə etmək məqsədi daşıdığını açıqlayıb: "Sionist rejimin soyqırımını və cinayətlərini dayandırmaq üçün" İsrailə gəmilər göndərir. Belə ki, İran nə husilərin hərəkətlərini pisləyib, nə də onlarla Qərb arasında vasitəçi olmağa hazır olduğunu bildirib.
Bu arada, indi ortaya çıxdığı kimi, ABŞ və müttəfiqləri Yəmən hərəkatının, ən azı qismən, dəniz blokadasını təşkil etmək niyyətindədirlər. Pentaqon yanvarın 11-də ABŞ Hərbi Dəniz Qüvvələrinin İrandan Yəmənə uçan təyyarənin qarşısını aldığını bildirib. Təyyarədə husilərin istifadə etdiyi raketlər üçün komponentlər olub. Bu, ilk müdaxilədir, lakin sonuncu da deyil.
Qeyd edək ki, Husilər tamamilə iranpərəst qrupdur və təbii ki, iranlılar istəsələr, ona hansısa şəkildə təsir göstərə bilərlər. İstəyib-istəməmələri başqa məsələdir. Hər şey aparıcı güclərin, xüsusən də Qərbin İrana necə reaksiya verməsindən asılıdır. Əgər ABŞ və müttəfiqləri gərginliyi artırmağa davam edərsə, o zaman təbii ki, İran sərt mövqe tutacaq və husilərə təsir etməyəcək. Eyni zamanda İranın husilərə təsir etmək üçün razılaşmasını mübadilə etmək və bunun müqabilində digər məsələlərdə - çox güman ki, Qərbin İran əleyhinə sanksiyalarının zəiflədilməsi ilə bağlı bəzi güzəştlər tələb etmək ehtimalı da var.
Hazırda İranla Qərb arasında hətta nüvə proqramı ilə bağlı dialoq yoxdur. ABŞ-da seçki ili olduğunu nəzərə alsaq, Ağ Ev hər şeydə, xüsusən də sanksiyalar məsələsində Tehrana təslim olmaqda çətinlik çəkəcək. Lakin Qırmızı dənizdəki hadisələr Qərbi çıxılmaz duruma sala bilər.
V.VƏLİYEV
