Rusiya və Ukrayna iki aydır Türkiyə ilə Qara dənizdə gəmiçiliyin təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə dair razılaşma ilə bağlı danışıqlar aparır. Tərəflər hətta Ankaranın elan etməli olduğu mətni razılaşdırıbmışlar, lakin Kiyev qəfildən fikrini dəyişib.
Valyuta.az xəbər verir ki, bu barədə Reuters agentliyinə məsələ ilə tanış olan 4 nəfər məlumat verib. Mənbələr bildiriblər ki, danışıqlar BMT-nin təkidi, Türkiyənin vasitəçiliyi ilə keçirilib.
Qeyd olunur ki, mart ayında “Qara dənizdə ticarət gəmiçiliyinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi haqqında” razılaşma əldə olunub. Ukrayna rəsmi olaraq onu imzalamaq istəməsə də, Kiyev bunu martın 30-da Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın elan etməsinə razılıq verib.
“Son anda Ukrayna qəfildən geri çəkildi və razılaşma pozuldu”, - mənbələrdən birinin dediyi bu sözü digər üç həmsöhbət də təsdiqləyib.
Rusiya, Ukrayna və Türkiyə şərh verməkdən imtina edib. Agentliyin danışdığı şəxslər Kiyevi bu qərarı verməyə nəyin vadar etdiyini bilmirlər.
Razılaşmanın mətnində bildirilir ki, Türkiyə “vasitəçilik səyləri çərçivəsində” Ukrayna və Rusiya ilə Montrö Boğazları Konvensiyasına uyğun olaraq “ticarət gəmilərinin Qara dənizdə sərbəst və təhlükəsiz naviqasiyasını təmin etmək” üçün razılıq əldə edib. Bu 1936-cı il müqaviləsi Türkiyəyə Bosfor və Çanaqqala boğazlarına nəzarət və döyüş gəmilərinin tranzitini tənzimləmək hüququ verir. Sənəd həm də sülh dövründə mülki gəmilərin sərbəst keçidinə zəmanət verir və Qara dəniz ölkələrinə aid olmayan gəmilərin keçidini məhdudlaşdırır.
Demək olar ki, martın 30-da elan edilmiş razılaşmaya əsasən, həm Moskva, həm də Kiyev Qara dənizdəki ticarət gəmilərinə təhlükəsizlik zəmanəti verməli, gəmilər boş olduqda və ya qeyri-hərbi elan olunduqda onlara zərbə endirməyəcək, onları ələ keçirməyəcək və ya axtarış aparmayacağına söz verməlidir.
“Bu zəmanətlər hərbi gəmilərə, hərbi yük daşıyan mülki gəmilərə (beynəlxalq missiyalar çərçivəsində Tərəflərin razılaşdırdığı dəniz nəqliyyatı istisna olmaqla) şamil edilmir”, - saziş layihəsində deyilir.
Müqavilə elan edildiyi andan qüvvəyə minməli idi.
Qeyd edək ki, 2023-cü il iyulun ortalarında Rusiya “taxıl müqaviləsində” iştirakdan imtina edib.
Buna baxmayaraq, 2023-cü ilin dekabrında Ukrayna Rusiya işğalından sonra öz limanları vasitəsilə rekord miqdarda kənd təsərrüfatı məhsulları ixrac edib. Buna dəniz nəqliyyatı üçün ixrac marşrutunun yaradılması sayəsində nail olunub. İxrac, gəmilərin ruslar tərəfindən yoxlanılması zamanı BMT və Türkiyənin vasitəçiliyi ilə əldə edilən “taxıl müqaviləsi” çərçivəsində əldə edilən aylıq həcmləri üstələyib.
“Ukrayna buna Rusiya Qara Dəniz Donanmasının Ukrayna raketləri və pilotsuz suüstü gəmiləri tərəfindən təhdid edildiyi Qara dənizin qərb hissəsində fəaliyyət göstərməsinə mane olmaqla nail olub”, - Britaniya kəşfiyyatı izah edib.
Nicat
