Müəllif: Elvin Nəsibov, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin doktorantı
Piqou vergisi, 1920-ci ildə britaniyalı iqtisadçı Artur S. Piqounun adını daşıyan bir vergidir və mənfi xarici təsir yaradan bazar əməliyyatlarına tətbiq edilir. Bu, əməliyyata birbaşa aid olmayan şəxslərin üzərinə düşən əlavə bir xərcdir. Misal olaraq tütün vergisi, şəkər vergisi və ya karbon vergisi göstərilə bilər.
Piqou Vergisinin Təsiri Nədir?
İqtisadiyyatda "xarici təsir" dedikdə, iqtisadi əməliyyat və ya fəaliyyətin bir tərəfi ilə bağlı olub, bu fəaliyyətin və ya əməliyyatın xərclərinə daxil olmayan və birbaşa iştirak edənlər tərəfindən qarşılanmayan bir təsir başa düşülür.
Məsələn, ictimai bir məkanda siqaret çəkmək mənfi xarici təsir yaradır, çünki siqaret tüstüsü siqaret istifadə etməyən insanlara mənfi təsir edərək onların sağlamlığına uzunmüddətli dövrdə əks təsir edir. Avtomobilləri benzinlə çalışan sürücülər də ekologiyanın çirklənməsi və yolların aşınması ilə bağlı xarici təsirlər nəzərə alınaraq benzin vergisi ödəyirlər. Bu hallarda tətbiq olunan aksiz vergisi, bu xarici təsirlərin müəyyən xərclərini kompensasiya etmək məqsədi ilə bu xarici təsirin dəyərini məhsulun qiymətinə daxil etməyə xidmət edə bilər. Ümumiyyətlə, qumar, alkoqol və tütün kimi zərərli vərdişlər üzərindən alınan vergilər bu tip məhsul və xidmətlərin istehlakını azaltmaq və onların xarici təsirlərini qiymətə daxil etmək üçün istifadə olunur.
Piqou konsepsiyasına görə, aksiz vergisinin ölçüsü mənfi xarici təsirin dəyərinə bərabər olmalıdır. Lakin mənfi xarici təsirlərə cavab olaraq aksiz vergisi tətbiq etməyin bir sıra çətinlikləri var:
- Xarici təsirin cəmiyyət üçün yaratdığı xərcin dəqiq ölçülməsi adətən mümkün deyil.
- Xarici təsirləri azaltmaq və ya aradan qaldırmaq üçün dövlət siyasətlərinin təsirini ölçmək çətindir.
- Xarici sosial xərcləri tamamilə bərpa etməyə çalışan səmərəli vergilər yer və şəxsə görə dəyişə bilər.
Piqou Vergisinə Misal Nədir?
İntensiv karbon emissiyasına səbəb olaraq istehsal olunan məhsul və ya xidmətləri əldə edən şəxslər mənfi xarici təsirin yaranmasına səbəb olur. Bu təsir, karbon emissiyalarının ətraf mühitə zərərli olması fərziyyəsinə əsaslanır. Bu mənfi xarici təsir, istehsal və alış əməliyyatının bir hissəsi olmayan şəxslərə dolayı xərclər yaradır. Karbon vergisinin tərəfdarları, belə bir verginin bu xarici xərcləri məhsulun qiymətinə əlavə edərək ətraf mühitin xərclərini müəyyən qədər kompensasiya etdiyini iddia edirlər.
