Bakı. Trend:
COP29 çərçivəsində Trend BİA “COP for Hope” adlıxüsusi layihəni təqdim edir. Bu layihə iqlim dəyişikliyi iləmübarizədə vahid məqsəd uğrunda birləşmiş dünya liderlərinin, ölkərəhbərlərinin və müxtəlif sahələrdə – siyasət, iqtisadiyyat, elm vəekologiyada öncül şəxslərin fikirlərini dinləmək üçün unikal imkanyaradır.
Budəfəki müsahibimiz Beynəlxalq Valyuta Fondunun(BVF) Orta Şərq və Mərkəzi Asiya Departamentinin direktoru CihadAzurdur.
Cihad Azur Trend-ə özəlmüsahibəsində son illərdə yeni siyasət paketləri və bərpa olunanenerji istifadəsinin sürətli artımı ilə müəyyən irəliləyişlərinolduğunu qeyd edib.
"Paris Sazişinin həyata keçirilməsi karbon qiymətləndirilməsi vəbənzər alətlər vasitəsilə bərpa olunan enerji istifadəsi üzrə təcilsaxlanmasını tələb edəcək. Daha çox iş görülməlidir – biz COP29üçün üç əsas prioritet görürük", - o deyib.
Ambisiyanın artırılması
O qeyd edib ki, dünya hələ də sıfır emissiyaya doğru yoldadeyil.
"Qlobal ambisiyada və icrada əhəmiyyətli boşluqlar qalır. Qlobalistiləşməni müvafiq olaraq 2°C və 1.5°C ilə məhdudlaşdırmaq üçün2030-cu ilə qədər qlobal emissiyalar 2019-cu il səviyyələrindən25-50 faiz aşağı salınmalıdır. Lakin cari Milli Müəyyən EdilmişTöhfələr (NDC) qlobal emissiyaları 12 faiz azaldacaq – yəni lazımolanın dörddə birindən az. 1.5°C hədəfinin saxlanması növbəti 5ildə emissiyaların kəskin azaldılmasını tələb edir, əks haldaölkələr "emissiya uçurumu" ilə üzləşəcəklər", - C.Azurbildirib.
Onun sözlərinə görə, gələn ilin əvvəlində bütün ölkələr 2035-ciil üçün yeni NDC-lər təqdim edəcək, 2030 və 2035-ci illər üçünemissiya hədəflərini yeniləyəcəklər.
"Əgər 2030 hədəfləri dəyişməz qalarsa, qlobal emissiyalar 1.5°Chədəfinə nail olmaq üçün 2030-2040-cı illər arasında 95 faizazalmalıdır (yəni emissiya uçurumu). COP29 beynəlxalq ictimaiyyətüçün NDC-lərin növbəti nəslinə dair aydın gözləntilər müəyyən etməküçün son böyük imkandır. Biz ölkələrin – xüsusilə ən böyükemissiyaçıların – cəsarətli və ambisiyalı yeni NDC-lər təqdim etməkniyyətlərini ortaya qoymasını görmək istəyirik. Bu, digərmillətləri də eyni addımı atmağa təşviq edə, investorlar vəbizneslərdən daha çox hərəkətə səbəb ola bilər", - C.Azurdeyib.
İqlim maliyyəsi
O hesab edir ki, COP29 inkişaf etməkdə olan ölkələrinehtiyaclarına cavab verən Yeni Kollektiv Kəmiyyət Hədəfi (NCQG)üzrə İqlim Maliyyəsi ilə nəticələnməlidir.
"İnkişaf etmiş ölkələr və inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatlarbirlikdə iqlim maliyyəsi üçün mövcud 100 milyard dollardan dahaambisiyalı bir hədəf müəyyən etməlidirlər. COP29-da güclü NCQGinkişaf etməkdə olan ölkələrə daha iddialı emissiya hədəflərimüəyyən etmək üçün lazım olan əminliyi verə bilər", - C.Azur əlavəedib.
Birlikdə işləmək
"İqlim problemləri qlobal xarakter daşıyır və birlikdə çalışsaq,uğur qazanma ehtimalımız daha yüksəkdir. Fond mandatı vəekspertizası çərçivəsində üzv ölkələrə dəstək verməyə davamedəcək", - o deyib.
Daha sonra C.Azur əlavə edib ki, BVF-nin mandatı makroiqtisadisabitliyi təmin etməkdir ki, bu da dayanıqlı inkişaf və işyerlərinin yaradılması üçün zəruri şərtdir.
"Biz üzv ölkələrə iqlim dəyişikliyinin fiskal, maliyyə vəmakroiqtisadi siyasətlərlə bağlı olan problemlərini həll etməkdəkömək edirik, o cümlədən, aşağı karbonlu, dayanıqlı inkişafa nailolmaq üçün imkanlardan necə istifadə etməklə bağlı məsləhətveririk.
BVF-də biz üzv ölkələrimizə hərtərəfli azaltma strategiyalarınınhazırlanmasında rəhbərlik etməyə hazırıq, xüsusilə də fiskalsiyasətlər üzrə ekspertizamıza əsaslanaraq – bu siyasətlər, deməkolar ki, bütün iqlim azaltma aspektlərində mərkəzi rol oynayır, həmdə maliyyə nazirlikləri və digər dövlət qurumları ilə müntəzəmdialoq kontekstində xüsusi önəm daşıyır", - o deyib.
C.Azur qeyd edib ki, Fond makro-dayanıqlılığı dəstəkləyir, güclüiqlim azaltma və uyğunlaşma siyasətlərini müəyyən etmək və həyatakeçirməkdə kömək etmək üçün siyasət məsləhətləri və potensialınartırılması dəstəyi təqdim edir, ən həssas ölkələrdə uzunmüddətliproblemləri həll etmək üçün uzunmüddətli kreditlər verir.
"İqlim maliyyəsinin təmin edilməsi yalnız dekarbonizasiya ilədeyil, həm də makro-dayanıqlılıq və iqtisadi inkişafla kömək edir.Dayanıqlılıq və Davamlı İnkişaf Fondu (RST) vasitəsilə biz aşağı vəhəssas orta gəlirli ölkələrə iqlim problemlərini həll etmək üçünuzunmüddətli maliyyələşdirmə təmin edirik. Araşdırmalarımızgöstərir ki, bərpa olunan enerji mənbələrinə ildə 25 milyard dollariqlim maliyyəsi yatırmaqla, Səhraaltı Afrika ölkələri elektrikenerjisi istehsalını 18 faiz artıra və qarşıdakı onillikdə illikartımı 0.8 faiz bəndi yüksəldə bilər", - o deyib.
BVF-nin üzv ölkələrə təmin etdiyi iqlimlə bağlı maliyyədəstəyinin formaları
Cihad Azur qeyd edib ki, 2022-ci ildə Dayanıqlılıq və Davamlıİnkişaf Fondunun (RST) yaradılması BVF-nin kredit alətləri dəstindəböyük bir yenilik idi. Bu, digər BVF kredit alətlərinitamamlayaraq, aşağı gəlirli və həssas orta gəlirli üzvlərə iqlimdəyişikliyindən irəli gələn uzunmüddətli struktur problemləri həlletmək üçün uzunmüddətli əlverişli maliyyələşdirmə təmin edir.
"Şura tərəfindən RSF proqramı üzrə 20 müraciəti təsdiqlənib və9.6 milyard dollar öhdəlik götürülüb, bunun 3.1 milyard dollarıartıq ayrılıb. RSF proqramları Banqladeş, Barbados, Benin, KostaRika, Kabo Verde, Kamerun, Kot-d’İvuar, Yamayka, Kosovo, Keniya,Madaqaskar, Mavritaniya, Moldova, Mərakeş, Niger, Paraqvay, Ruanda,Seneqal, Seyşel Adaları və Tanzaniyada təsdiqlənib. Daha çox ölkəRSF proqramına maraq göstərib.
RSF razılaşmaları geniş siyasət islahatlarını asanlaşdıra bilər– o cümlədən dövlət maliyyəsinin idarə edilməsi, fiskal siyasət,maliyyə sektoru və makro-kritik sektoral məsələlər. RST iqlimləbağlı böyük maliyyələşdirmənin (trilyonlarla dollarqiymətləndirilir) yalnız kiçik bir hissəsini doldura bilsə də,fiskal/maliyyə/institusional siyasətlərə unikal təsiri vasitəsiləəlavə maliyyələşdirmənin, o cümlədən, çoxtərəfli inkişaf bankları,inkişaf tərəfdaşları və özəl sektor oyunçularından gələnmaliyyələşdirmənin yaradılmasına kömək edə bilər", - o deyib.
C.Azur qeyd edib ki, BVF hakimiyyət orqanları, inkişaftərəfdaşları və özəl sektorun əlavə maliyyələşdirmə həllərinimüzakirə etmək üçün dəyirmi masa müzakirələri təşkil edib.
"Dayanıqlılıq və Davamlı İnkişaf Fondu üçün vəsait toplamasahəsində yaxşı irəliləyiş əldə edilib (sentyabr ayının sonuna 48milyard dollar), lakin mövcud öhdəliklərin vaxtında yerinəyetirilməsi və əlavə öhdəliklər tələbi ödəmək üçün lazımdır", - oəlavə edib.
BVF-nin dayanıqlılığı və davamlı inkişafı təşviq etməküçün təklif etdiyi strategiyalar
Cihad Azur qeyd edib ki, siyasətçilər effektivliyi, siyasimümkünlüyü və büdcəyə təsiri balanslaşdırmalıdırlar.
"Əgər düzgün tədbirlər dərhal tətbiq olunarsa və bu onillikərzində tədricən həyata keçirilərsə, xərclər idarəolunan qalacaq vəhərəkətsizliyin uzunmüddətli xərclərindən çox az olacaq. Dayanıqsızsiyasətlər və daha da gecikmə yalnız yükü artıracaq. Xərclərəəsaslanan siyasətlər – məsələn, dövlət investisiyalarınınartırılması və bərpa olunan enerji üçün subsidiyalar – böyük fiskalxərclərə səbəb ola bilər.
Karbon qiymətləndirilməsi yaxşı dizayn edilmiş siyasətqarışığının ayrılmaz hissəsi olmalıdır, ictimai investisiya dəstəyivə sektoral siyasətlərlə tamamlanmalıdır, məsələn, feebates və yaticarət edilə bilən performans standartları. Metan, meşəçilik vəkənd təsərrüfatı kimi mənbələrdən emissiyaları azaltmaq üçün dəfiskal stimullar lazımdır", - o deyib.
C.Azur bildirib ki, əsas fakt odur ki, karbon qiymətləndirilməsi2015-ci ildən bəri qlobal emissiyaların əhatə dairəsi üzrə ikiqatartıb – hazırda təxminən 50 ölkədə sxemlər fəaliyyət göstərir vəqlobal emissiyaların təxminən 25 faizini əhatə edir.
"Əlavə olaraq təxminən 20 ölkə karbon qiymətləndirmə sxemləritətbiq etməyi planlaşdırır. Lakin hazırda qlobal orta karbonqiyməti cəmi 5 dollardır, halbuki bizim hesablamalarımıza görə, 2°Caltında qalmaq üçün 2030-cu ilə qədər əlavə olaraq 85 dollardan çoxbir qiymətə ehtiyac var və 1.5°C üçün daha da yüksəkdir. Hökumətlərhər il iqlim dəyişikliyini və ətraf mühiti pisləşdirən səmərəsiz(açıq) subsidiyalara bir trilyon dollardan çox pul xərcləyirlər –bu pul problemi həll etməyə kömək etmək üçün istifadə oluna bilər.Bu israfçı subsidiyaların yenidən istiqamətləndirilməsi yaşıl vəədalətli keçidi təşviq edə bilər.
Yaşıl subsidiyalar və digər ictimai investisiyalar yaşılinnovasiyanı təşviq etməyə və bazar uğursuzluqlarını aradanqaldırmağa kömək edə bilər, lakin sektorlarda kapitalın bölgüsündəisrafçı xərclərdən, təhriflərdən və ya ticarət gərginlikləri vəproteksionizmin yaranmasından qaçmaq üçün diqqətli dizayn tələbolunur", - o deyib.
C.Azur hesab edir ki, bu cür siyasətlər müddətli olmalı, güclüidarəetmə çərçivəsi altında büdcələrdə şəffaf şəkildə təqdimedilməli, karbon qiymətləndirilməsi ilə tamamlanmalı və ticarətsazişlərinin qoyduğu hüquqi öhdəliklərə uyğun olmalıdır.
"Düzgün həyata keçirildikdə, bu cür siyasətlər dekarbonizasiyanısürətləndirə bilər. Lakin səhv həyata keçirildikdə, qlobal iqlimməqsədlərinə zərər verə, dövlət maliyyəsinə həddindən artıq yükgətirə, ticarət və investisiya axınlarını təhrif edə və ya inkişafetməkdə olan ölkələrə zərər verə biləcək "subsidiyalar yarışına"səbəb ola bilər. Yaşıl keçid həm də işçilər üçün bir imkan yaradır.Lakin işçilərin kifayət qədər təklifi və hamının faydalanmasınıtəmin etmək üçün bacarıqların artırılması, cins inklüzivliyinitəşviq edən təhsil və əmək siyasətləri lazımdır.
Qlobal olaraq hər on işçidən biri yaşıl işlərdə çalışır. Kişilərhazırda bu vəzifələrin təxminən üçdə ikisini, qadınlar isə yalnızüçdə birini tutur. Yaşıl işlər kişilər üçün 7 faiz, qadınlar üçünisə daha yüksək – 12 faiz əlavə gəlirlə əlaqələndirilir ki, bu dakişilərin və qadınların əmək təklifinin tələbini ödəməyə bilər", -o deyib.
O qeyd edib ki, işçilərin bacarıqları və uyğunlaşma qabiliyyətiyaşıl keçidi dəstəkləyə bilər.
"Əldə olan sübutlar göstərir ki, möhkəm STEM işçiləri təklifinəvə qadınlara daha bərabər münasibət göstərən iqtisadiyyatlar yaşıliqtisadiyyata daha sürətli və daha az xərclə keçə bilər.
Geniş ictimai dəstəyi təmin etmək üçün siyasətlər ədalətlikeçidi təmin etməlidir. Azaltma və uyğunlaşma strategiyaları aşağıgəlirli ailələr və digər həssas qruplar üçün hədəflənmiş tədbirləriəhatə etməlidir. Əsas siyasətlərə karbon qiyməti gəlirlərininməhsuldar istifadəsi; keçidin ən həssas olanlara təsirini azaltmaqüçün hədəflənmiş transferlər; sosial təminat şəbəkələriningücləndirilməsi; digər vergilərin (xüsusilə əmək vergilərinin)azaldılması; fəal əmək bazarı siyasətləri (məsələn, işçilərin yaşılimkanlara keçidi üçün yenidən təlim keçməsi) və təhsil, səhiyyə vəinfrastruktur sahələrinə investisiyalar daxildir", - C.Azurbildirib.
BVF-nin Azərbaycan iqtisadiyyatı üçünproqnozu
"Postpandemiya dövründə iqtisadiyyatın əhəmiyyətli dərəcədəbərpasından sonra 2023-cü ildə artım 4,6 faizdən 1,1 faizəyavaşladı, lakin 2024-cü ilin yanvar-sentyabr aylarında qeyri-neftsektorunda, xüsusilə tikinti, rabitə və nəqliyyat sektorlarındagüclü artım sayəsində yenidən 4,7 faiz artdı.
Ortamüddətli dövrdə real ÜDM artımı təxminən 2,5 faizproqnozlaşdırılır, neft ÜDM artımı neft hasilatının azalması iləbir qədər mənfi olacaq, qeyri-neft ÜDM isə təxminən 3,5 faizartacaq. İnflyasiya Azərbaycan Mərkəzi Bankının 4±2 faiz hədəfdiapazonunda qalacağı proqnozlaşdırılır. Proqnozlaşdırılan yüksəkneft və təbii qaz qiymətləri ticarət artıqlığını dəstəkləyəcək", -o deyib.
Cihad Azur qeyd edib ki, Azərbaycanın uzunmüddətli artımgöstəriciləri iqtisadiyyatı şaxələndirmək və özəl sektoruninkişafını təşviq etməkdə hakimiyyət orqanlarının uğurundan asılıolacaq.
"Azərbaycan 2030-cu ilə qədər karbohidrogenlərdən asılılığınıazaltmağı, daha dayanıqlı və şaxələndirilmiş iqtisadiyyatı təşviqetməyi planlaşdırır. Strateji baxımdan iqtisadi artım və məşğulluğuözəl sektor təmin etməlidir, bu da biznes mühitininyaxşılaşdırılmasını, dövlət müəssisələrinin səmərəliliyininartırılmasını və rəqabətin gücləndirilməsini tələb edəcək.
Maliyyə sektorunun inkişafı əmanətləri səfərbər etməyə və lazımiinvestisiyaların maliyyələşdirilməsini təmin etməyə kömək edəcək.Ən vacib şərt makroiqtisadi sabitliyin qorunmasıdır. İqliməgəldikdə, Azərbaycanın enerji balansında bərpa olunan enerjimənbələrinin payının artırılması planı alqışlanır. Bu addımistixana qazı emissiyalarını azaltmaq üçün əlavə tədbirlərlədəstəklənməlidir, məsələn, qalıq yanacaq subsidiyalarından tədricənimtina etməklə fiskal ehtiyatlılıq qorunmalıdır", - Cihad Azuryekunlaşdırıb.
