İyulun 30-da Türkiyənin energetika və təbii ehtiyatlar naziri Alparslan Bayraktar Türkmənistana işgüzar səfərə gəlib və burada Türkmənistanın energetika naziri Annageldi Saparov, “Türkmengeologiya” dövlət korporasiyasının sədri Qurbanqeldi Qarlyev və “Türkmənqaz” dövlət konserninin rəhbəri Maksat Babayevilə danışıqlar aparıb. Çərşənbə günü Bayraktarın Türkmənistanın digər müvafiq rəsmiləri, eyni zamanda Türkmənistan prezidenti Serdar Berdiməhəmmədovlagörüşü nəzərdə tutulub.
Səfərini gözləyən Bayraktar Türkiyə mətbuatına bildirib ki, türkmən qazının İran və Azərbaycan vasitəsilə Türkiyəyə tədarükü ilə bağlı danışıqlar aparmaq üçün Türkmənistana gedir: “Türkmənistan ilkin olaraq Türkiyəyə 1,5-2,0 milyard kubmetr təbii qaz ixrac edə bilər. Eyni zamanda o, Türkiyə ilə Türkmənistan arasında bu məsələ ilə bağlı mövcud müqavilələrə də toxunub.
Həqiqətən də, bu ilin mart ayında türkmən xalqının ali rəhbəri Qurbanqulu Berdiməhəmmədovun Türkiyəyə səfəri zamanı tərəflər arasında gələcək müqavilə çərçivəsini müəyyən edən iki deklarativ sənəd imzalanmışdır. Bayraktarın Aşqabad səfərindən sonra cavablandırıla biləcək suallar başlayır. Və yaxud bəlkə də belə suallar ortaya çıxmaya da bilər. “Azərbaycan tərəfi ilə heç bir problem yoxdur və artıq iyun ayında BOTAŞ SOCAR ilə tranzit sazişi imzalayıb”. Söhbət 2024-cü il iyunun 4-də Azərbaycanın dövlət şirkəti SOCAR ilə Türkiyənin BOTAŞ şirkəti arasında Türkmənistan qazının Azərbaycan və üçüncü ölkələr vasitəsilə Türkiyəyə nəqlinə dair əməkdaşlıq sazişinin imzalanmasından gedir.
Başqa bir tranzit ölkəyə gəlincə, Bayraktar artıq o qədər də ümidli deyil: “Ümid edirəm ki, İran da lazımi konstruktiv mövqe nümayiş etdirəcək ki, gələn il türkmən qazı Türkiyəyə axmağa başlasın”. Ayrı-ayrılıqda qeyd etmək lazımdır ki, Türkmənistan-İran-Azərbaycan marşrutu üzrə Türkmənistan qazı faktiki olaraq son bir neçə ildə Türkmənistan-İran-Azərbaycan üçtərəfli razılaşmasına uyğun olaraq Türkiyə və Avropaya nəql olunurdu və sonuncunun bu qaza ehtiyacı var idi. Həcmlər təxminən eyni 1,5-1,8 milyard kubmetr idi. Bayraktarın indi danışdığı haqqında danışdığı qaz avropalılar tərəfindən alınanda türkmən yox, azərbaycan qazı olur və bu da hamını qane edir. “Şahdəniz” yatağında yeni hasilat güclərinin işə salınmasından sonra Azərbaycanın sadəcə olaraq türkmən qazına ehtiyacı yox idi. Kənardan qaz almaq lazımsız hala gəlmişdi, çünki Avropaya mövcud nəqletmə imkanları Azərbaycanın özü tərəfindən təmin edilir.
Bundan başqa, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev dəfələrlə türkmən qazının Azərbaycan ərazisindən tranziti mövzusunda çıxış edib və Türkmənistan hakimiyyətini ya Transxəzər qaz kəmərinə, həm də mövcud Azərbaycan qaz kəmərinə paralel kəmərə sərmayə qoymağa çağırıb. TANAP və ya bu layihələr üçün borc vəsait axtarmaq, Azərbaycanın öz qaz hasilatını və Avropaya tədarükünü artırmağı planlaşdırdığını bir daha vurğulayır. Eyni zamanda, Rusiya qazının Avropaya çatdırılması üçün Azərbaycanın TANAP-dan istifadə etməklə bağlı danışıqlar kölgədə qalır. Məsələ ilə bağlı rəsmi məlumat olmasa da mövzu açıq qalır.
Buna baxmayaraq, Bayraktar israrlıdır. "İnfrastruktur üçün əlavə böyük investisiyalara ehtiyac yoxdur" deyən nazir "A Haber" televiziyasına müsahibəsində bildirib ki, Türkiyənin iştirakı olmadan əvvəllər mövcud olan SWAP sxemini sadəcə yeniləməklə, Türkmənistana qaz tədarükünə başlamaq üçün siyasi bəyanat verilə bilər. Türkiyə sadəcə bir neçə əlavə kağızı imzalamaqla məsələni müsbət şəkildə həll edə bilər.
Bununla belə, məhz iyulun 31-də Bayraktarın Türkmənistan prezidenti ilə danışıqlarından sonra məsələ öz həllini tapıb. Avropa 2024-cü ildə 13 milyard kubmetr Azərbaycan qazı alacaq. Bu da 2023-cü ildəkindən təqribən 8% çoxdur. Aşqabaddakı Türkmənistan-Türkiyə danışıqlarında sonra da məlum oldu ki, Azərbaycanın Türkmənistan qazının pulsuz nəqli üçün həcmləri olmayacaq.
Türkiyənin BOTAŞ şirkəti xəbər verir ki, “Şahdəniz qaz kəməri sistemində (yataqdan qazın ixracı üçün) planlaşdırılmış texniki xidmət və təmir işləri ilə əlaqədar Türkiyənin milli qaz paylayıcı şəbəkəsinə təbii qazın tədarükü həyata keçirilir. Qazın verilişinin dayandırılması sadəcə təsadüf ola bilər, lakin Aşqabad danışıqları günü, iyulun 31-də müsahibəsində Trans Adriatik Qaz Boru Kəməri (TAP) TAP AG Luca Schiepatti TAP AG-nin Azərbaycan qazını Avropa ölkələrinə çatdırmaq üçün qaz kəmərini genişləndirməyə başladığını və bunun istehlakçılara illik tədarükünü 2026-cı ildən 1,2 milyard kubmetr artıracağını bildirib. Xatırladaq ki, TAP AG-nin öz sərmayələri ilk mərhələdə 132 milyon dollar təşkil edəcək.
Belə görünür ki, Azərbaycanın türkmən qazının alınması ilə bağlı Türkiyənin layihəsində iştirakla bağlı başqa planları və ya yeni tələbləri var. Hər halda, Azərbaycan tərəfi hər cür nümayiş etdirib ki, hazırda Azərbaycan kəmərində türkmən qazına yer yoxdur. Ola bilsin ki, Türkiyə Türkmənistandan qazın alınması ilə bağlı deklarativ xarakterli siyasi sazişlər imzalayan Macarıstan və Avstriyanın yolu ilə gedəcək, praktiki icranı kommersiya strukturlarının öhdəsinə buraxacaq. Görünür, Bayraktar Aşqabada məhz buna görə uçub - sırf danışmaq üçün.
V.VƏLİYEV
