Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin Kursk vilayətinə daxil olmasından bir aya yaxın vaxt keçir. Vladimir Zelenski mümkün sülh danışıqlarında payı artırır, lakin mövcud vəziyyət həmişə müxtəlif danışıqların və sövdələşmələrin vasitəçisi və təşkilatçısı olmağa çalışmış Türkiyənin maraqlarına böyük təsir göstərir.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur ki, son bir ayda Ankara üçün qeyri-adi passivlik müşahidə olunur:
Rəcəb Tayyib Ərdoğan daha çox Yaxın Şərqlə məşğuldur. İndi orada hadisələr intensivliyi və sürəti baxımından Kursk və Pokrovskdan geri qalmır.
İranın İsmayıl Haniyənin qətlinə görə İsrailə cavab verəcəyi gözləntiləri hələ də davam edir. Bölgədəki ABŞ-nın iki təyyarədaşıyan qrupu zəif başlanğıcdadır. İsrail danışıqlar aparır, lakin təkcə Qəzzada deyil, İordan çayının qərb sahilində də döyüşlərini dayandırmır. IDF (İsrail ordusu – red.) və “Hizbullah” arasında zərbə mübadiləsindən sonra Livan cəbhəsinin açılması riski artır.
HƏMAS-ın Qəzzada qanı quruduğu üçün Türkiyə artıq bölgədə çəkisini itirir. Ankara isə Fələstin “Müsəlman qardaşları”nın sponsoru kimi onlara görə məsuliyyət daşıyır.
Amma nə Türkiyə, nə də İran İsrailə ciddi cavab verə bilir. Amerikanın bölgədəki hərbi mövcudluğu və çətin qazanılan Qərb investisiyalarının xaricə axması riski Ərdoğanın Fələstin məsələsini müdafiə etmək üçün güclü ssenari həyata keçirməsinə mane olur.
Daha geniş mənada, İsrail/Qərblə “Müqavimət Oxu”nun müharibəsi şiddətlənərsə, Türkiyə tərəf seçimində çox çətin anlar yaşayacaq. İslam həmrəyliyi İsrail və ABŞ-a qarşı durmağı tələb edir, lakin Türkiyənin maliyyə vəziyyəti bunu düşünməyə belə imkan vermir. Buna görə də Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi Dövlət Departamenti ilə daimi əlaqə saxlayır. Amerikalılar Qəzzada müharibəni bitirmək üçün bölgədəki müttəfiqlərinə ümid etdiklərini təkrarlamaqdan yorulmurlar, lakin Ankara hətta HƏMAS-a təsiri olsa belə, sülhməramlı rol oynaya bilməz, çünki Benyamin Netanyahu daim danışıqlar prosesini pozur.
Eyni şey, əslində, Ərdoğanın iki ildir ki, vasitəçi kimi çıxış etməyə çalışdığı başqa bir hərbi əməliyyatlar teatrında da baş verir. Hələ Kursk hadisələri başlamamışdan əvvəl Dmitri Peskov Ərdoğanın mümkün vasitəçi olmadığını bildirib. Kreml artıq eyham vurmuşdu ki, Zelenski kompromis mövqe tutmayana və Qərb Rusiyanın şərtlərini yerinə yetirməyə razılaşana qədər danışıqlar real deyildi.
Kursk macərasından sonra Türkiyənin vasitəçilik şansı daha da azaldı.
Əvvəllər Putin hələ də danışıqların mümkünlüyünə icazə verirdi, amma indi hər şeyə fasilə verilib. Ankaranın isə indi deməyə sözü yoxdur. Kiyev daha bir “qırmızı xətti” keçdiyi halda, Ərdoğan Putini Ukraynanı müzakirə etmək üçün necə səfərə dəvət edə bilər? Bu, boş söhbət olardı və Kreml boş yerə Dolmabaxça Sarayı ilə danışmaq fikrində deyil.
Bu, Ərdoğan üçün son dərəcə yöndəmsiz bir vəziyyətdir. O, özünü dünyada hörmətli siyasətçi hesab edir, həm Vaşinqtonda/Brüsseldə, həm də Moskvada və Pekində onun fikri dinlənilir. Amma bu məsələdə sözü qulaqardına vurulur.
Kursk ətrafındakı vəziyyətə təsir edə bilməyən Ərdoğan və onun tərəfdaşları günahkar axtarmağa başladılar. İki il əvvəl olduğu kimi, yenə hədəf Qərb oldu.
Avqustun 29-da Türkiyə Böyük Millət Məclisinin sədri Numan Kurtulmuş “Habertürk” kanalında çıxış edərək İstanbul razılaşmalarının Vaşinqtonun mövqeyinə görə iflasa uğradığını xatırladıb. “Birləşmiş Ştatlar Ukraynadakı hərbi əməliyyatlara görə Avropa qitəsini konsolidasiya etməyə çalışır, Rusiyanı ciddi problemlərə cəlb etmək istəyir və regional təlatümləri güc balansı üçün vacib hesab edir”, - deyərək o, əlavə edib ki, müharibənin dayandırılması üçün Rusiya və Ukrayna “siyasi niyyətlərini ortaya qoymalıdır”.
Ertəsi gün xarici işlər naziri Hakan Fidan da coşub-daşıb. Sloveniyaya səfəri zamanı o, Ukraynada nüvə silahından istifadəyə qarşı xəbərdarlıq edib. "Bu müharibənin nüvə münaqişəsinə çevrilməsi riski var”. O, Türkiyənin münaqişənin tezliklə sülh yolu ilə həllində israrlı olduğunu bildirib və bunun nəticələrini proqnozlaşdırmağın çətin olmadığını diqqətə çatdırıb.
Nazir həmçinin qeyd edib ki, Ərdoğan Putin və Ukrayna prezidenti ilə əlaqə saxlayır, öz təşəbbüslərini təklif edir.
Türkiyə administrasiyasının demək olar ki, bir aya yaxın sükutunu pozması daha çox Rusiya ilə Qərb arasında baş-başa toqquşma riskinin artması ilə bağlıdır.
Türkiyə rəsmilərinin çıxışı ərəfəsində Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi Zelenskini təcavüz aktları törətməyə sövq edən düşmənçilik hərəkətlərinə görə ABŞ-a cəzanın qaçılmaz olduğunu xatırladıb: “F-16”-lar Ukraynaya göndərilib, sentyabrın 1-də isə Ukrayna Silahlı Qüvvələri Rusiyanın şəhərlərinə yüzdən çox pilotsuz təyyarə göndərib və uzaqmənzilli raketlərdən istifadə üçün icazə gözləyir.
Belə dəyişənləri nəzərə alsaq, sual təkcə Türkiyənin vasitəçilik reallığı ilə bağlı deyil, həm də Türkiyənin strateji seçimi ilə bağlı ortaya çıxır. Yaxın Şərqdə olduğu kimi burada da bunu etmək asan deyil. Məsələn, Türkiyə bir tərəfdən Rusiya ilə birgə enerji layihələri həyata keçirmək istəyir, eyni zamanda, ABŞ sanksiyalarına uyğunlaşmaq məcburiyyətindədir. Digər tərəfdən, türklər danışıqların zəruriliyindən danışır, lakin həm də Ukraynaya hərbi təchizatla bağlı məlumatlar ortaya çıxır.
Münaqişə dünya üçün təhlükəli həddə çatana qədər Ərdoğan bitərəf qalmağa çalışır. Dəniz məktəbinin buraxılış mərasimində isə o, deyib: “Bəzilərinin iddia etdiyi kimi biz Aİ və ŞƏT arasında seçim etmirik. Seçim etmək məcburiyyətində deyilik”.
ŞƏT ilə yanaşı, Türkiyə də BRİKS sıralarına daxil olmaq istəyir. “Bloomberg”-in məlumatına görə, Ankara artıq ərizə təqdim edib.
Eyni zamanda, Moskvanın hələ də narahatlıq üçün səbəbləri var. Yeni kabinetin Rusiyaya düşmən olan Qərblə əlaqələr qurmaq kursu Kremldə o qədər də nikbinlik yaratmır, bunu Putin də deyib.
Avqustun 19-da isə Rusiya tərəfi xarici işlər nazirinin müavini Mixail Qaluzin vasitəsilə Türkiyə səfiri ilə görüşdə hər ehtimala qarşı Ankaranı “kollektiv Qərb ölkələrinin dağıdıcı siyasətində” iştirakdan imtina etməyə çağırıb.
Son zamanlar Türkiyə Qərblə yaxınlaşma yolunda daha bir neçə addım atıb. Fidan 5 ildə ilk dəfə olaraq Ukraynaya dəstəyin də müzakirə olunduğu Aİ ölkələrinin qeyri-rəsmi toplantısında iştirak edib. Elə həmin günlərdə “Cümhuriyyət” qəzeti Türkiyənin “S-400” hava hücumundan müdafiə sistemlərini saxlamaq müqabilində “F-35” qırıcıları almağa hazır olduğunu yazıb.
Hadisələrin bundan sonra necə inkişaf edəcəyini zaman göstərəcək. Ancaq ən azı Ukrayna Silahlı Qüvvələri Kursk bölgəsini tərk edənə və Zelenski Qərbin istəyi ilə danışıqlar masasına oturana qədər Türkiyənin diplomatik imkanları məhduddur. Ankaranın siyasətində qərbyönlü meyillər Türkiyənin Ukrayna istiqamətində diplomatik səyləri üçün əlavə yükə çevrilə bilər.
Putin “İstanbul formatı”nı yüksək qiymətləndirsə və Lavrov bu gün Türkiyənin dəniz yolu ilə qida tədarükünün qorunmasına dair razılaşmaları yeniləmək cəhdlərini xatırlasa belə, danışıqlar platforması sonda Çin, BƏƏ və ya Qlobal Cənubda hansısa başqa gücə çevriləcək.
Qərb liderləri Pekinə gedib Putinə təsir etmək üçün Si Cinpinə yalvarırlar. Və Əmirliklər, media mənbələrinin bildirdiyinə görə, Kurskda hadisələr başlamazdan əvvəl Rusiya və Ukrayna arasında danışıqlara hazırlaşırdılar. Maraqlıdır ki, 115 məhbusun sonuncu böyük mübadiləsi məhz Əbu-Dabinin vasitəçiliyi ilə baş verib.
Belə vəziyyətlərdə Türkiyənin vasitəçilik rolu görünmür.
Y. QACAR
