Bir il əvvəl postsovet məkanının bir çox siyasətçisi, şərhçisi və tədqiqatçısı demək olar ki, yekdil fikirdə idilər: Dağlıq Qarabağ münaqişəsi başa çatdı. Azərbaycan iki gün ərzində (əslində 23 saat 43 dəqiqədə - red.) hərbi əməliyyat keçirərək, tanınmamış “dqr”in ərazisini nəzarətə götürdü. Daha doğrusu, onun 2020-ci ildə İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra qalan hissəsini.
QAZÌLER.AZ Axar.az-a istinaden xəbər verir ki, bu haqda rusiyalı politoloq, ermənipərəst Sergey Markedonov yazıb.
“Dqr” “rəhbərliyi” hərbi birləşmələrin (terrorçu qruplaşmalar nəzərdə tutulur – red.) tərk-silah edildiyini və təxminən otuz il ərzində Qafqaz siyasətində ən mühüm amillərdən biri olan qurumun de-fakto buraxıldığını elan etdi.
İl ərzində 2023-cü ilin sentyabrında əldə edilmiş yeni status-kvonun daha da möhkəmləndiyi görünür. Erməni əhalisi Qarabağı tərk etdi. Azərbaycanın milli qələbəsi kimi qəbul edilən hadisə Ermənistanda dəhşətli fəlakət kimi qiymətləndirilir. Və bu milli travma ilə ermənilərin bir deyil, bir neçə nəsli yaşamalı olacaq. Amma rəsmi İrəvan revanşist ritorikaya əl atmır, əksinə, yeni güzəştlərə razılaşır, yeni Ermənistan naminə “tarixi Ermənistan”la vidalaşmaqdan danışır. Xarici oyunçular bu məsələdə aktiv deyillər. “Soyuq Müharibə 2.0” formatında Rusiya Qərb üçün əsas təhlükə kimi qəbul edilir. Və buna görə də ABŞ və AB Ermənistan və Azərbaycanla məhz bu istiqamətdə dialoq qurmağa çalışır. Özlərini əsas moderator kimi təqdim edərək, Rusiyanı “qeyb olan” hesab edirlər. Bu, reallıqdan uzaqdır, lakin belə fikirlər ictimai dövriyyəyə buraxılıb.
Deməli, hekayə bitdi, unudun? İlk növbədə, Üçüncü Qarabağ müharibəsindən bir il sonra bəzi nəticələri ümumiləşdirmək və izahedici modelləri aydınlaşdırmaq vacibdir:
2023-cü ildə Ermənistan-Azərbaycan qarşıdurmasının yeni kəskinləşməsi bir daha göstərdi ki, keçmiş SSRİ-nin geniş ərazilərində uzunmüddətli etnosiyasi münaqişələr hələ də ilk növbədə gücə arxalanmaqla həll olunur. Münaqişəli cəmiyyətlərdə danışıqlar və kompromislərə siyasi baxımdan tələb yoxdur. Qarabağ kontekstində xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan faktiki olaraq Rusiyadan sonra mövcud status-kvonu öz xeyrinə sındırmağa qadir olan ikinci dövlətə çevrilib.
Bununla belə, yeni status-kvo şəraitində iki Qafqaz respublikası (Ermənistan və Azərbaycan - red.) arasında münaqişənin hələ də bitmədiyini çox açıq şəkildə söyləmək lazımdır. Sülh müqaviləsi (baxmayaraq ki, onun onuncu variantı artıq müzakirə olunur), demarkasiya olunmuş sərhəd yoxdur. Gələcəkdə hətta ərazi qisası eyhamlarının qarşısını almaq üçün Ermənistan Konstitusiyasının necə düzəldiləcəyi ilə bağlı mübahisələr yaranır. Amma ən önəmlisi münaqişədə iştirak edən iki ölkənin ruhi durumudur. Ermənilərin depressiyaya düşməsi və məyus olması onların güzəştə getməyə hazır olmasının təzahürü deyil, daha çox zəiflik və müəyyən resursların olmamasının təzahürüdür. Azərbaycanlıların ruh yüksəkliyi isə hətta qalib mövqeyindən də olsa, güzəştə getmək istəyi deyil, daha çox cəsarət və uğur nümayiş etdirmək istəyidir.
Buna görə də tarixin mühüm bir fəsli bağlandı, lakin yeniləri hələ də yazılmalı və oxunmalıdır!” – deyə Sergey Markedonov qeyd edib.
