Allergiya insan orqanizminin ətraf mühitdəki bəzi maddələrə qarşı həddindən artıq həssaslıq reaksiyasıdır.
Azerforum.com bildirir ki, bu reaksiya immun sisteminin müəyyən maddələri (allergenləri) potensial təhlükə kimi qəbul etməsi ilə başlayır. Allergiyalar müxtəlif formalarda özünü göstərə bilər: burun axması, göz qızarması, dəridə səpgi və ya hətta ciddi anafilaktik şok kimi. Allergiyalar həm genetik, həm də ətraf mühit faktorları ilə əlaqədardır. Bəzi insanlar allergiyaya genetik olaraq meylli olsalar da, ətraf mühit təsirləri bu meyli daha da gücləndirə bilər. Məsələn, hava çirklənməsi və qida tərkibindəki kimyəvi maddələr allergik reaksiyaların yaranma ehtimalını artırır. Bu yazıda allergiyanın yaranma səbəblərini müxtəlif aspektlərdən araşdıracağıq.
1. Allergiyanın yaranmasında genetik faktorların rolu
Allergik xəstəliklərin çoxu genetik meyllərlə əlaqələndirilir. Əgər ailənizdə astma, ekzema və ya hər hansı digər allergik problemlər varsa, bu sizin də allergik reaksiyalar yaşama ehtimalınızı artırır. Genetik meyllilik xüsusilə erkən yaşlarda ortaya çıxa bilər. Məsələn, bəzi uşaqlar hələ doğulmamışdan əvvəl belə müəyyən allergiyalara meylli ola bilərlər. Araşdırmalar göstərir ki, hər iki valideyndə allergiya varsa, uşağın allergik xəstəliklərə tutulma ehtimalı 70%-ə qədər artır. Bu genetik təsir immun sistemin bəzi allergenləri düzgün qəbul edə bilməməsi ilə əlaqədardır. Genetik faktorlar allergiyanın tipini və şiddətini də təsir edə bilər. Buna görə də, ailə tarixçəsi allergiyaların yaranmasında mühüm rol oynayır.
2. Ətraf mühit faktorlarının allergiya yaranmasına təsiri
Ətraf mühit faktorları allergiyanın yaranmasında əsas amillərdən biridir. Xüsusilə, hava çirklənməsi, evdə toz və ya kir, siqaret tüstüsü allergik reaksiyaları tətikləyə bilir. Hava çirkliliyindəki mikroskopik hissəciklər allergik reaksiyaları artırmaqla yanaşı, mövsümi allergiyaları daha da ağırlaşdıra bilər. Məsələn, yaz və payız aylarında polen allergiyası daha sıx müşahidə edilir. Bundan başqa, qapalı məkanlarda havanın keyfiyyəti də allergiyalara təsir edir. Məsələn, kondisioner filtrlərinin vaxtında dəyişdirilməməsi toz və allergenlərin yığılmasına səbəb ola bilər. İnsanlar çox vaxt allergiyanın yalnız xarici mühitdə yarandığını düşünsələr də, evdəki ətraf mühit də eyni dərəcədə təsirli ola bilər.
3. İmmun sisteminin qeyri-adi reaksiyası niyə baş verir?
İmmun sistemi bədənimizi xəstəliklərdən qorumaq üçün yaradılmışdır, lakin bəzən zərərsiz maddələri təhlükə kimi qəbul edə bilər. Allergiya zamanı immun sistemi müəyyən bir maddəni – məsələn, tozcuq, heyvan tükləri və ya bəzi qidaları – təhlükəli qəbul edir. Bu zaman histamin adlı kimyəvi maddələr sərbəst buraxılır və nəticədə allergik simptomlar ortaya çıxır. Bu proses, əslində, bədənin qoruyucu reaksiyasıdır, lakin bəzi hallarda bu reaksiya həddindən artıq olur. Məsələn, immun sisteminin həssaslığı uşaq yaşlarında qida allergiyası kimi görünə bilər, amma yaşlandıqca dəyişə və ya daha ciddi forma ala bilər.
4. Qida allergiyalarının yaranma səbəbləri
Qida allergiyası ən yayılmış allergik reaksiyalardan biridir. Bu bədənin müəyyən qida maddələrinə – məsələn, fındıq, süd, yumurta və ya buğdaya – həssaslıq göstərməsi ilə ortaya çıxır. Bəzən bu həssaslıq qida məhsulunun tərkibində olan kimyəvi qatqılarla da əlaqəli ola bilər. Məsələn, konservantlar və rəngləyicilər də bəzi insanlarda allergik reaksiyalar yarada bilər. Qida allergiyaları çox vaxt genetik meyli olan insanlarda müşahidə olunur, amma ətraf mühit faktorları da təsir edə bilər. Qida allergiyası bəzi hallarda yalnız mədə-bağırsaq problemləri deyil, eyni zamanda dəridə qaşıntı və hətta tənəffüs problemləri yarada bilər. Bu tip allergiyalar, xüsusilə uşaqlarda yayğındır, lakin yaşlandıqca azalma ehtimalı var.
5. Mövsümi allergiyalar və onların tətikləyiciləri
Mövsümi allergiyalar adətən polenlər, ağaclar, otlar və küflə əlaqəli olur. Xüsusilə yaz və yay aylarında bu allergiyalar daha çox rast gəlinir. Polenlərin miqdarı havada artdıqca həssas insanlarda gözlərdə qaşıntı, burun axması və hətta nəfəs darlığı kimi simptomlar yaranır. Bundan başqa, rütubətli hava şəraiti küf sporlarının artmasına səbəb ola bilər ki, bu da mövsümi allergiyaları tətikləyə bilir. Mövsümi allergiyalar bəzi insanlarda yalnız müəyyən aylarda baş versə də, digərlərində bu vəziyyət il boyu davam edə bilər.
6. Allergiyanın qarşısını necə almaq olar?
Allergiyanın qarşısını almaq üçün ilk növbədə tətikləyiciləri tanımaq lazımdır. Ətraf mühitdə allergenlərdən uzaq durmaq və ya onları minimuma endirmək üçün tədbirlər görmək vacibdir. Məsələn, evdə tozsoran istifadə etmək, hava filtrlərini dəyişmək və ya ev heyvanlarını yatak otağından uzaq tutmaq kömək edə bilər. Qida allergiyası olan insanlar isə allergen tərkibli qidalardan tamamilə çəkinməlidir. Eyni zamanda, mütəxəssisə müraciət etmək və allergiya testləri keçirmək də effektiv üsullardandır.
7. Stress və allergiya arasındakı əlaqə
Stressin insan sağlamlığına təsiri olduqca genişdir və allergiya ilə əlaqəsi də bu təsirlərin bir hissəsidir. Araşdırmalar göstərir ki, yüksək səviyyədə stress immun sistemini zəiflədə bilər və nəticədə allergik reaksiyalar daha ciddi formada ortaya çıxa bilər. Stress zamanı bədən kortizol hormonu ifraz edir, bu isə immun sistemin fəaliyyətinə mənfi təsir göstərir. Allergiya simptomlarının ağırlaşması da çox vaxt stressin artması ilə əlaqələndirilir. Məsələn, stressli bir insan polen və ya qida allergiyasına qarşı daha həssas ola bilər. Bundan başqa, stress allergiyaların müalicəsini də çətinləşdirir, çünki bədən artıq yüklənmiş vəziyyətdə olur. Stressi idarə etmək allergiya simptomlarını azaltmaq üçün mühüm addımlardan biridir.
8. Hamiləlik dövründə allergiyanın xüsusiyyətləri
Hamiləlik dövründə qadın orqanizmində baş verən hormonal dəyişikliklər allergik reaksiyaların yaranmasına və ya mövcud allergiyaların ağırlaşmasına səbəb ola bilər. Hamilə qadınlar bəzi allergenlərə qarşı daha həssas ola bilərlər. Məsələn, mövsümi polenlər və ya bəzi qidalar hamiləlik zamanı daha ciddi reaksiyalar yarada bilər. Bununla yanaşı, bəzi qadınlarda hamiləlik dövründə əvvəllər olmadığı halda yeni allergiyalar meydana çıxa bilər. Hamiləlik zamanı allergiya müalicəsi daha diqqətlə aparılmalıdır, çünki istifadə edilən dərmanlar dölün sağlamlığına təsir göstərə bilər. Bu səbəbdən, hamiləlik dövründə allergiyanın qarşısını almaq və mövcud simptomları idarə etmək üçün mütəxəssisə müraciət etmək vacibdir.
9. Uşaqlarda allergiya niyə daha çox rast gəlir?
Uşaqların immun sistemi yetkinləşmədiyi üçün allergiyalara qarşı daha həssasdır. İlk yaşlarda qida allergiyaları daha geniş yayılmışdır. Məsələn, süd, yumurta, fındıq və buğda kimi qidalara qarşı həssaslıq uşaqlarda tez-tez rast gəlinir. Uşaqların ətraf mühitlə daha sıx təması, məsələn, ev heyvanları, çirkli oyun sahələri və ya polenlər onların allergik reaksiyalarını artırır. Bəzi hallarda uşaqlıq dövründə başlayan allergiyalar yetkin yaşlarda azala bilər, lakin bəzi hallarda bu vəziyyət ömür boyu davam edə bilər. Uşaqlarda allergiyanın erkən diaqnozu və düzgün müalicəsi uzunmüddətli sağlamlıq problemlərinin qarşısını almaqda vacibdir.
10. Allergiyanın müalicə üsulları
Allergiyanın müalicəsi adətən simptomların yüngülləşdirilməsinə və bədən reaksiyasının idarə edilməsinə yönəldilmişdir. Ən geniş yayılmış müalicə üsulları antihistamin dərmanlarının istifadəsini əhatə edir. Bu dərmanlar bədəndə histaminin təsirini azaldaraq allergiya simptomlarını yüngülləşdirir. Bundan əlavə, immunoterapiya (allergen peyvəndləri) bəzi allergiyalar üçün effektiv müalicə metodu ola bilər. Bu üsul bədənin allergenə qarşı həssaslığını azaldaraq daha az reaksiyaya səbəb olur. Qida allergiyası olan insanlar üçün isə ən yaxşı müalicə üsulu həmin qidadan tamamilə çəkinməkdir. Mövsümi allergiyalarda isə burun spreyləri və ya göz damcıları istifadə edilə bilər. Hər bir vəziyyətdə mütəxəssisə müraciət etmək və fərdi müalicə planı hazırlamaq ən düzgün yanaşmadır.
