Lakin Rusiya onun şıltaqlıqlarını şeirlərindən heç də az sevmirdi!
(əvvəli https://xalqqazeti.az/az/sosial-heyat/205012-sergey-yesenin-elbette-men-decel)
Oktyabr inqilabı Yeseninin poeziyasına yeni təkan verdi. O, nəinki siyasi hadisələrə tez reaksiya verdi, eləcə də öz poetik leksikonunu yenidən formalaşdırdı – şeirlərində o dönəm üçün aktual olan “yoldaş”, “sadə işçi", “bərabərlik və əmək” ifadələri görünməyə başladı. Monarxiyaya və antiklerikalizmə qarşı üsyanda o, sanki bir ilham dəryası kəşf etdi və inqilabi–kəndli (“İnoniya”), apokaliptik (“Mares gəmiləri”), hətta tarixi mövzularda (“Puqaçev”) şeirlərini yazdı.
Şair futuroloqlarla ehtiraslı debatlar aparırdı. O, “imajistlər”lə (“təxəyyülçülər”lə) əməkdaşlıq edərək vulqar şeirlərdən ibarət toplular və almanaxlar nəşr etdirir, qalmaqallı şeir gecələrinin qonağı olurdu. “İmajistlər” anarxik qaydalara etiqad edir, dövlətin sənətə qarışmamasını tələb edirdilər.
1922-ci ildə balerina Dunkan ilə nişanlanan Yesenin Avropa və ABŞ-yə qastrol səfərinə çıxır. Berlində və Parisdə onu böyük bir rus şairinə yaraşan şəkildə təmtəraqla qarşılayırlar, amma okeanın o tayında o daha çox arvadının ekzotik əlavəsinə çevrilir və bu hal onu məyus edir.
Amerika səfərinin nəticəsi olaraq “Dəmir Mirqorod” essesini yazır. “Kənd şairi” “qüdrətli ölkə”yə səfərindən hədsiz təsirlənmişdi: “Müqəddəs ana! Mayakovskinin Amerika haqqında poemaları nə qədər mənasızdır! Məgər bu dəmir-qranit nəhəngliyi sözlə ifadə etmək olarmı?! Bu, sözsüz bir poemadır. Bunu söyləmək mənasızdır”.
1923-cü ilin fevralında Yesenin Amerikadan bədbin əhval-ruhiyyədə vətənə qayıdır. O, xəyalpərəst dostu Aleksandr Kusikova yazdığı məktubda özünü “qərib və lazımsız hiss etdiyi”ni etiraf edir, Amerikanı isə “dəhşətli xarabalıq” adlandırır. Yeri gəlmişkən, siyasi dəyişikliklərə həssaslıqla yanaşan şairi Rusiyaya qayıtması qane etməmişdi: “Orada məni nələr gözlədiyini düşünəndə, geri qayıtmaq istəmirəm”.
1920-ci illərin ortalarına doğru ziyalıların inqilabi şövqü söndü. Bəlli oldu ki, proletariatın dünya inqilabı baş verməyəcək, Oktyabr inqilabı isə vəd etdiyi utopik hədəflərə yetişə bilməmişdi. Yeni İqtisadi Siyasətin (NEP) başlaması ilə ölkənin iqtisadiyyatında dirçəliş başlandı, lakin poetik sənətdə durğunluq və məyusluq dövrü hökm sürürdü. Mayakovski sosial sifarişlər və marketinqlə məşğul idi, rəssam Aleksandr Rodçenko ilə birlikdə reklam afişaları hazırlayırdı. Yesenin isə tamamilə içkiyə qurşanırdı.
Dillən, qarmon!
Darıxıram...
Darıxıram...
Axır dalğa kimi
qarmonçunun barmaqları.
İç mənimlə, ey pozğun murdar.
İç, iç mənimlə.
Tədqiqatçılar həmin günləri şairin həyatının ən sərxoş dövrü adlandırırlar. Bu dönəmdə onun “Qalmaqalçının şeirləri” toplusu, ardınca “Moskva meyxanası” kitabı nəşr olundu. Onun şeirlərində məntiq tez-tez axsamağa başlayırdı – güclü və parlaq cizgilər tamamilə gülünc, ritmdən ayrılan sətirlərlə yanaşı olurdu. Qəzetlərdə şairin qalmaqalları haqqında yazılar getdikcə daha çox yer alırdı. Moskvadakı restoranlarda onun əlbəyaxa davaları, polislə öcəşmələri, antisemit ifadələri və sərxoş halüsinasiyaları haqqında bitib-tükənməyən söz-söhbətlər dolaşırdı.
Bir dəfə həddən ziyadə sərxoş olan Yesenin, “Malıy teatr”da premyera zamanı səhnə arxasına keçib icazəsiz gənc aktrisanın soyunub-geyinmə otağına girir. Onu qovmaq cəhdləri uğursuz olur, şair teatrın dəhlizləri ilə qaçır, lakin sonda tutulur.
O, dəfələrlə böyük şəhərin ictimai asayiş bölmələrinə aparılır, amma məsələ heç vaxt məhkəməyə gedib çıxmır – tanışları və “vəhşi” populyarlığı hər dəfə köməyinə çatır. Yeseninin hakimiyyətdəki himayədarları və qohumları onu fəlakətli vəziyyətdən çıxarmağa çalışırdılar: şairə qarşı qaldırılan cinayət işləri ləğv edilir, təcrübəli həkimlərin nəzarəti altında müalicəyə göndərilirdi. Amma o, hər dəfə qaçıb yenidən əyyaşlığına davam edirdi.
Qəribədir, Amerikadan gələndən sonra Yesenin özü üçün yeni ictimai imic seçdi – dahi şair Aleksandr Puşkinə bənzəmək qərarına gəldi. Palto və şlyapa geyinib, əl ağaçı götürərək, yaradıcılığında açıq şəkildə Puşkinin lirikasını özünə hədəf götürdü. Beləliklə, onun ən məşhur şeirlərindən biri olan “Qara adam” işıq üzü gördü.
Dostum, dostum,
Mən çox, çox xəstəyəm.
Ağrının hardan gəldiyini bilmirəm.
Ya külək fit çalır
Boş və kimsəsiz zəmidə,
Ya da sentyabrdakı bağ kimi,
Alkoqol beynə yağır.
1925-ci il idi. Yesenin 10 il əvvəl yalnız xəyal edə biləcəyi uğura nail olmuşdu. Bütün ölkə onun şeirlərini əzbər bilirdi. Amma şairin içki hesabına doldurduğu özəl həyatında dərin bir sıxıntı, hüzn vardı. Onun ağır depressiv yaşantıları, “Qara adam”da kəskin və səmimi şəkildə öz əksini tapmışdı.
Yazıçı Yuri Oleşa “Sətirsiz bir gün olmasın” kitabında yaratdığı Yeseninin portreti şairin ömrünün son illərini çox parlaq xarakterizə edir. Oleşa yazır ki, İlya İlf ilə bir mənzildə yaşadığı günlərin birində sərxoş Yesenin nimdaş, cırıq smokinqdə və açıq-aydın kiminləsə davadan sonra üzündə peyda olan göyərmələrlə onlara gəlmişdi. Sergey “Qara adam”ı oxumağa başladı və yıxılmasın deyə kitab şkafından tutdu, amma o yox, şkaf yerə yıxıldı.
Yeseninin ölümü həyatı kimi, çox sayda miflərlə dolu olsa da, təbii ki, bu miflərdə şairin özünün iştirakı yoxdur. 1925-ci ilin dekabrında Yeseninin Leninqrada gəldiyi məlumdur. Səfərin motivləri ya Moskva milisindən gizlənmək, ya da sadəcə, yaradıcılıq dalanından çıxmaq üçün 10 il əvvəl keçdiyi yolu təkrarlamaq idı. O, səfərini heç vaxt reklam etmirdi. Mənzil kirayələmək istəyirdi, amma mənzil tapa bilmədi, ona görə də “Anqleter” otelində qalmalı oldu.
Yeseninin yaxın dostu Volf Erlix iddia edirdi ki, Leninqradda görüşəndə şair ona sonuncu şeiri olan bir vərəq verib ki, bu da intihar yazısından başqa heç cür şərh oluna bilməz: “Əlvida, dostum, əlvida...”
Səhər şairi otel otağında boynu ilgəkdə ölü tapırlar. Bu, 1925-ci il dekabrın 28-i baş verir. O zaman Yeseninin cəmi 30 yaşı vardı.
Sonradan Yeseninin öldürülməsi versiyası populyarlaşdı. Şairin tərcümeyi-halında sui-qəsd ehtimalları da yer alır. Amma bu və ya digər şəkildə, o, şübhəsiz ki, özünün həyatdan qaçılmaz gedişini hiss etmişdi və bu da onun ölümqabağı poeziyasında əks olunurdu. Yesenin getdiyi yolun mənasızlığını, ömrü boyu sınadığı saysız-hesabsız “maskalar”da çaşqınlığını, bu axını istiqamətləndirə bilmədiyini hiss etdiyini etiraf edirdi.
...Yeseninin həyat yolu qısa oldu, lakin Ryazan quberniyasındakı ucqar bir kənddən çıxan bu gənc inanılmaz dərəcədə böyük iş gördü. O, ən şirin arzusunu həyata keçirdi – ölkənin ən parlaq şairlərindən birinə çevrildi. Yesenin sənət dünyasındakı bir çox müasirlərindən fərqli olaraq, tarixin çox təlatümlü və qaranlıq dövrlərində belə, həqiqətən, xoşbəxt ola bildi. İnqilab onun yaradıcılığını dəyişdirdi, ona öz səsini tapmağa kömək etdi, sınaqlardan keçməyin, yeniliklər axtarmağın səmtini göstərdi.
Yeseninin yaradıcılığı bu günə qədər də çox populyar olaraq qalır və bu, təkcə məktəblilərə deyil, şanson həvəskarlarına da yaxşı məlumdur.
Bu gün ədəbiyyat dərslərində lövhədə onun “Get, sən get, rus” əsəri əzbərdən söylənilir və bu misralara bəstələnən mahnı oxunur.
P.S. Deyirlər, əgər şairin yaradıcılığı xatırlanırsa, ona ölü demək olmaz. Müasir rus mədəniyyətində Sergey Yeseninin poeziyası özünü bütün canlılardan daha canlı hiss edir.
Çevirəni:
İlqar RÜSTƏMOV
XQ
