Fransada siyasi böhran getdikcə dərinləşir. Kreslosunda güclə dayanan ölkə rəhbəri problemi həll etməyə çalışsa da, ifrat solçu və ifrat sağçı qüvvələrin prezident Makronun namizədlərinə etimadsızlığı stabil hökumətin yaradılmasına maneçilik törədir. Çox güman ki, tərəflər gələn ilin yeni büdcəsi ilə bağlı razılığa gələ bilməyəcəklər. Lakin bu halda fransızların rifahı naminə siyasətçilər kompromis texniki büdcəyə, bəlkə də mərkəzçi baş nazirə - texnokrata razılaşmalı olacaqlar.
Ölkədə hökumətin yoxluğu prezidentin fəaliyyətinə də ciddi təsir göstərib və seçkilərin keçirilməsini gündəmə gətirib, daha doğrusu onu qaçılmaz edib. Milli Cəbhə Partiyasının parlament fraksiyasının lideri Marin Le Pen Fransa prezidentliyinə ən populyar namizəddir. Bunu Fransa İctimai Rəy İnstitutunun (İfop) keçirdiyi sorğunun nəticələri sübut edir. Le Pen prezidentliyə digər iki ehtimal namizədi rahatlıqla qabaqlayır. Birinci turda onun rəqibi 20 faiz səsə arxalana bilən keçmiş baş nazir Qabriel Attal olarsa, respondentlərin 38%-i ona səs verməyə hazırdır. Əgər Le Penin rəqibi tədqiqat iştirakçılarının 26%-nin dəstəkləməyə hazır olduğu keçmiş hökumət başçısı Eduard Filippdirsə, respondentlərin 35%-i Milli Cəbhə fraksiyasının liderinə səs verəcək.
Paris prokurorluğunun onun 2004-2017-ci illərdə üzvü olduğu Avropa Parlamentində saxta köməkçilərin işə götürülməsi ilə bağlı məhkəmə prosesi çərçivəsində onun beş il müddətinə hökumətə seçilməsinə qadağa qoyulmasını tələb etməsi Le Penin populyarlığına təsir göstərməyib. Məhkəmə bu iş üzrə 2025-ci ilin mart ayının sonunda qərar verəcək.
Makron çıxış yollarını axtarır
Parlament partiyalarının liderləri baş nazir postuna potensial namizədləri müzakirə etmək üçün Makronla görüşüblər. Ölkə başçısı istefa verən Mişel Barnierin yerinə kimin keçəcəyinə qərar verməlidir. Müxtəlif siyasi spektrlərin nümayəndələri ilə görüş Beşinci Respublika Prezidentinə çətin seçimdə kömək etməli idi. Bununla belə, namizədin təsdiqlənəcəyi fakt deyil, nəinki onun vəzifədə uzun müddət qalması. Məsələ burasındadır ki, nə Milli Mitinqin faktiki lideri Marin Le Pen, nə də ifrat solçu “Fəth olunmamış Fransa”nın nümayəndələri Makronla əlaqə saxlamayıblar.
Lakin Barnierin istefasını mahiyyətcə Milli Assambleyada ən çox yerə sahib olan bu iki siyasi qüvvə təşkil etdi. Bəlkə də Makronun planı solçu koalisiyanı parçalamaq və Fəth olunmamış Fransanın müttəfiqlərini əməkdaşlığa inandırmaq idi. Lakin siyasi rəqiblərlə müttəfiqlik strategiyası yayda keçirilən parlament seçkilərinin ikinci turunda olduğu kimi, artıq prezidentə uğur gətirmir. Siyasi qüvvələr artıq partiyaların fikirlərinə məhəl qoymurlar və bu, Makronu demək olar ki, çıxılmaz vəziyyətə salır. Prezident 48 saat ərzində namizəd seçəcəyini vəd edib. Vaxt bitib, amma o, hələ də qərarını açıqlamayıb.
Makronun “Fəth edilməmiş Fransa”nın bir hissəsi olmayan solçulara olan ümidi çox güman ki, özünü doğrultmayacaq. Baş nazirliyə namizəd yəqin ki, vəzifəyə keçəcək, çünki bunun əleyhinə səs vermək Milli Cəbhənin planlarına daxil deyil. Lakin sonra Barnierlə baş verən hekayənin təkrarlanması tamamilə mümkündür. Vəziyyəti həll etmək cəhdində prezident ifrat tədbirlərə gedərək Konstitusiyanın 16-cı maddəsindən istifadə edərək fövqəladə vəziyyət elan edə bilər. Ancaq belə bir addım vəziyyətdən çıxış yolu deyil. Fakt budur ki, siyasi böhrana baxmayaraq, ən azı texniki büdcə qəbul ediləcək. Əks halda vəziyyət tamamilə fəlakətli olacaq. Axı maaşlar verilməli, sosial sahə fəaliyyət göstərməlidir. Başqa bir şey odur ki, populist qüvvələr böyük büdcə kəsiri ilə belə bütün bunların eyni səviyyədə işləməsini istəyirdilər. Amma bu, maliyyə baxımından mümkün deyil.
Makron siyasi döyüşlərə çox da qarışmayan və ya mötədil mərkəzçi bir baş nazir təyin etməyi düşünür. Potensial namizədlər arasında 73 yaşlı Fransua Bayru da var. O, təcrübəli mərkəzçi funksionerdir, lakin onun qocalması çətin ki, böyük siyasi perspektivlərə malik olsun. Nazirlər Kabineti onun kimi radikal baxışları ilə seçilməyən şəxslərdən yaradıla bilərdi. Ümumilikdə siyasi sabitliyə nail olmaq ən azı gələn yaya qədər çətin olacaq, Makron yeni parlament seçkiləri təyin edə bilər.
Sülhməramlı Makron
Fransa prezidenti Emmanuel Makron Rusiya-Ukrayna münaqişəsinin sülh yolu ilə həllinə hazırlıq prosesində fəal iştirak edir. O, artıq ABŞ-ın gələcək prezidenti Donald Tramp və ukraynalı həmkarı Vladimir Zelenski arasında görüş təşkil edib və indi o, bu ölkənin rəhbərliyi ilə Ukrayna ərazisində bir hissəsi kimi yerləşdirilə biləcək sülhməramlı missiyanın konturlarını müzakirə etmək, Kiyevə təhlükəsizlik təminatının verilməsi üçün Polşaya gedir. Beləliklə, Makron Trampın Ağ Evə gəlişinə əvvəlcədən hazırlaşmağa və sülh danışıqları zamanı Fransanın əsas Avropa oyunçusu rolunu təmin etməyə qərar verdi. Emmanuel Makron indi növbəti kəskin daxili siyasi böhrandan keçir, lakin bu, onun beynəlxalq məsələlərdə iştirak etmək üçün vaxt tapmasına mane olmur. Belə ki, dekabrın 12-də Fransa prezidenti hökumətin bir müddət əvvəl istefa verdiyi Parisi tərk edərək Polşaya gedəcək. Fransa lideri Varşavaya konkret məqsədlə - Ukrayna münaqişəsinin həllini müzakirə etmək üçün kurs təyin edib.
Müsyö Makronun belə bir səfərə ehtiyacı dekabrın 7-də Parisdə Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski ilə döyüşləri tez bir zamanda dayandırmağa söz verən Ağ Evin gələcək rəhbəri Donald Tramp arasında görüş təşkil etməyi bacardıqdan sonra yaranıb. Dekabrın 11-də Reuters Fransa paytaxtında üçtərəfli danışıqların təfərrüatlarını dərc edib. Materialda iddia olunur ki, Tramp konkret məlumat vermədən Makron və Zelenskiyə dərhal atəşkəs və dinc dialoqun başlanmasını istədiyini deyib. Fransa və Ukrayna prezidentləri isə amerikalı həmkarına təhlükəsizlik zəmanətlərinin verilməsinin zəruriliyini çatdırmağa çalışıblar. Reuters mənbələrindən biri Emmanuel Makron və Vladimir Zelenskinin Donald Trampa vəziyyətlə bağlı baxışlarını izah etməkdə “eyni mövqedə” olduqlarını, lakin “onu küncə sıxışdırmadıqlarını” söyləyib.
Bu və ya digər şəkildə, Qərb mediasının yazdığı kimi, həm Avropa paytaxtlarında, həm də Kiyevdə 2025-ci il yanvarın 20-də keçiriləcək inauqurasiyadan sonra respublikaçının tərəfləri atəşi dayandırmağa məcbur etməyə çalışacağı ilə barışıblar. Bu planın konkret olaraq necə olacağı hələlik məlum deyil. Bununla belə, Respublikaçıların nəzərdən keçirdiyi bütün ssenarilər ən azı cəbhə xəttində hərbi əməliyyatların dondurulmasını nəzərdə tutur. Eyni zamanda, Avropanın bu prosesdə hansı rola malik olacağı bəlli deyil. Donald Tramp avropalı müttəfiqlərinə Ukraynaya yardım üçün kifayət qədər maliyyə yardımı olmadığını iddia edib. Lakin münaqişəni “çox tez” necə həll edəcəyi barədə danışmayıb.
Bütün bunların fonunda prezidentliyinin lap əvvəlindən Fransanı Avropanın lideri kimi təqdim etməyə çalışan Emmanuel Makron Trampın Ağ Evə rəsmən daxil olmasını gözləməyərək liderlik rolunun indidən Parisə verilməsini istəyir. Qərb mediasının qeyd etdiyi kimi, Fransa liderinin Tramp və Zelenski arasında danışıqları təşkil etməkdə məqsədi kiçik diplomatik qələbə qazanmaqdır. Makron Ukrayna üçün təhlükəsizlik zəmanətlərinin təşkili və təşviqi ilə məşğul olmaq qərarına gəlib ki, bu, çox güman ki, onun ərazisində Qərbin hansısa hərbi mövcudluğunu nəzərdə tutur. Ona görə də Makron Donald Trampın təşəbbüsü ilə bağlanmış mümkün sülh sazişi çərçivəsində Ukrayna ərazisində yerləşdirilə biləcək Avropa sülhməramlı missiyası planını müzakirə etmək üçün Varşavaya gedir.
Fransa prezidenti Polşanı belə bir layihənin əsas oyunçularından biri kimi görür. 2022-ci ilə qədər Yens Stoltenberqin rəhbərliyi altında çalışmış NATO baş katibinin keçmiş köməkçisi Kamil Qran Polşa nəşrinə deyib ki, Makron Moskva və Vaşinqton arasında aparılan danışıqlardan kənarda Avropanı tərk etməyin mümkünsüzlüyü ilə bağlı tezisini cənab Trampa çatdırıb. Qrandın sözlərinə görə, cəbhə xəttində hərbi əməliyyatların dondurulması və Kiyevin 1991-ci il sərhədlərinə hərbi yolla nəzarəti geri qaytarmaqdan imtina etməsi halında Ukraynaya təhlükəsizlik zəmanətinin verilməsinin üç ssenarisi var.
Birincisi, 1955-ci ildə Almaniyada olduğu kimi, Ukraynanın nəzarət etdiyi sərhədlər daxilində NATO-ya qəbul ediləcəyi “Almaniya”dır. Düzdür, demokrat Co Baydenin dövründə ABŞ bunun əleyhinə idi və respublikaçı Donald Trampın dövründə belə dönüş tamamilə qeyri-real görünür. Bundan başqa, Almaniya belə bir planı dəstəkləmir.
İkinci ssenari, sülh və ya barışıq əldə edildikdən sonra Qərbin Ukraynanı kütləvi şəkildə silahla təchiz etməyə davam etdiyi “İsrail” modelidir. Bununla belə, bu planın əhəmiyyətli çatışmazlığı var, çünki nə ABŞ, nə də onun Avropalı müttəfiqləri müəyyən bir ölkədə hakimiyyət dəyişikliyi halında fasiləsiz təchizata zəmanət verə bilməz.
Üçüncüsü, münaqişə tərəfləri arasında hərbisizləşdirilmiş zonanın yaradılmasını nəzərdə tutan “Koreya” ssenarisidir. Əgər bu həyata keçərsə, yəqin ki, Emmanuel Makronun Varşavaya getdiyini müzakirə etmək üçün bu zonada sülhməramlı missiya yerləşdirilə bilər. Kamil Qrandın sözlərinə görə, Fransa liderinin Polşaya diqqəti onun coğrafi mövqeyi və bütün NATO ölkələri arasında ÜDM-ə nisbətdə müdafiə xərclərinə görə lider olan respublikanın artan hərbi potensialı ilə bağlıdır.
Eyni zamanda, Emmanuel Makronun sülhməramlı missiya ideyası indi kifayət qədər genişmiqyaslı və bahalı görünür. Belə bir missiya üçün beş briqadadan və ya təxminən 40 min nəfərdən ibarət qüvvə tələb olunacaq. Polşa bir briqadaya komandanlıq edə bilər, lakin bundan əlavə, Makronun başqa köməkçilərə ehtiyacı olacaq. Qeyd olunur ki, Fransa lideri artıq Böyük Britaniyanın baş naziri Key Starmer və Şimali Avropa və Baltikyanı ölkələrin nümayəndələri ilə öz ideyalarını müzakirə edib. Maraqlıdır ki, əvvəllər Kiyevin təhlükəsizliyin təminatı olaraq yalnız NATO-ya qoşulmağa razı olduğunu bildirən Vladimir Zelenski artıq etiraf edib ki, Ukrayna sadəcə olaraq öz ərazisində Qərb qoşunlarını yerləşdirməklə kifayətlənə bilər. Zelenski Xristian Demokrat İttifaqının (CDU) lideri və Almaniya kanslerliyinə namizəd Fridrix Merzlə Kiyevdə keçirilən görüşdə deyib: “Mən sizə səmimi deyirəm: biz Emmanuelin mövqeyi üzərində düşünüb işləyə bilərik”.
Bu və ya digər şəkildə Fransa prezidentinin səylərinin uğur qazanıb-verməyəcəyi açıq sualdır. Birincisi, Donald Tramp hələ də həll planını təqdim etməyib və hətta Emmanuel Makron və Vladimir Zelenski ilə görüşdə də mümkün strategiyasının təfərrüatlarını araşdırmayıb. İkincisi, NATO qüvvələrinin bu ölkədə potensial mövcudluğunun genişmiqyaslı münaqişənin rəsmi səbəblərindən birinə çevrildiyini nəzərə alsaq, Rusiyanın Qərb qoşunlarının Ukrayna ərazisinə yerləşdirilməsi ideyasına necə reaksiya verəcəyi bəlli deyil.
Bundan əlavə, Moskva təkid edir ki, onun nəzərdən keçirməyə hazır olduğu yeganə nizamlanma planı Rusiya prezidentinin əvvəllər elan etdiyi hərbi əməliyyatların dayandırılması şərtləridir. Və “Tramp planı” ilə bağlı mediada yayılan məlumatlara əsasən, Rusiya indi ABŞ-ın gələcək prezidentinin mümkün təkliflərinin heç olmasa bəzilərini qəbuledilməz hesab edir.
V.VƏLİYEV
