Xarici təhlükələrə emosional reaksiyamıza qorxu deyilir. Bizim fobiyalarımız da hiss etdiyimiz qorxuların bir versiyasıdır. Fobiya, insanın gündəlik həyatına mənfi təsir göstərən bir vəziyyətdən qorxmaqdır. Fobiyalar insanlarda rast gəlinən narahatlıq pozğunluqlarıdır. Fobiyası olan insanlara fobik də demək olar.
Fobiyanın əsas simptomları insan qorxduğu bir hadisə, varlıq və ya vəziyyətlə qarşılaşdıqda görünür. Panik atakda görülən simptomların çoxu fobiyada da görülə bilər. İrəliləyən fobik hallarda ürək dayanması və hətta ölüm baş verə bilər.
Bu gün görülən qeyri-adi fobiyalara nəzər yetirək:
Araxibutirofobiya - Fıstıq yağının damağa yapışması qorxusu
Araxibutirofobiya¸ fıstıq yağının damağa yapışmasından irrasional qorxu ilə xarakterizə edilən spesifik bir fobiyadır. Sözün özü yunanca fıstıq mənasını verən "arakis", yağ mənasını verən "butyr" və qorxu mənasını verən "phobos" sözlərindən əmələ gəlib. Bu fobiyası olan insanlar fıstıq yağı ilə təmasda olduqda, hətta bu barədə düşünərkən və ya eşitdikdə narahatlıq hiss edirlər. Bir çox spesifik fobiyalar kimi, araxibutirofobiya da koqnitiv-davranış terapiyası və ənənəvi ifşa terapiyası ilə müalicə edilə bilər. Bu yanaşmalar fərdlərə nəzarət edilən və dəstəkləyici bir mühitdə qorxuları ilə üzləşməyə və onu dəf etməyə kömək edə bilər.
Poqonofobiya - Saqqallı adamlardan və ya saqqaldan qorxmaq
Poqonofobiya saqqallardan irrasional qorxudur. "Poqono" termini yunanca "saqqal" sözündən yaranıb. Poqonofobiyaya sahib olanlar saqqallı insanların yanında olduqları zaman və ya belə bir vəziyyətdə olduqlarını təsəvvür etdikdə narahatlıq və ya daxili həyəcan hiss edə bilərlər. Bu qorxu qaçınma davranışlarına, sosial münasibətlərdə anlaşılmazlıqlara səbəb ola bilər. Poqonofobiya koqnitiv-davranış terapiyası və ya məruz qalma terapiyası ilə müalicə edilə bilər. Bu yanaşmalar fərdlərə nəzarət edilən və dəstəkləyici bir mühitdə tədricən onları saqqallara məruz qoyaraq qorxularını üzləşməyə və onu idarə etməyə kömək edə bilər.
Tripofobiya - Dəliklərdən qoxmaq
Tripofobiya bir neçə içi oyuq dəliyin cəm halında görüntüsündən insanın narahat olmasıdır. Bu çiyələk dəlikləri, əldəki yaralar, bal pətəyinin görüntüsü, lotos bitkisinin toxum yuvaları da ola bilər. Səbəbi və müalicəsi hələ də araşdırılmaqda olan ən gənc fobiyalardan biridir. Tripofobiyanın kö kündə əslində qorxu yox, iyrənmə, diksinmə halları dayanır. Bəzən bu, diksinmə ilə yanaşı, ürək bulanma, qaşınma kimi reaksiyalarla özünü büruzə verir. Tripofobiyaya əsasən yetkin insanlarda rast gəlinir və müalicəsi olduqca çətin hesab olunur.
Ablutofobiya - çimmək, yuyunmaq və ya təmizlənmək qorxusu
Ablutofobiya qadınlarda və uşaqlarda kişilərə nisbətən daha çox rast gəlinir. Ablutofobiya kimi spesifik fobiyaların səbəbi tam aydınlaşdırılmamışdır. Bununla belə, səbəb adətən aşağıdakı üç kateqoriyadan birinə düşür:
Mənfi təcrübə: Siz çimmək və ya camaşırxana ilə bağlı bir növ travmatik təcrübə keçirmisiniz.
Genetikanız: Valideynlərinizdən biri varsa, sizdə ablutofobiya olma ehtimalı daha yüksəkdir.
Beyin funksiyasında dəyişikliklər: Bu zədə, yaşlanma və s. daxildir.
Ablutofobiya haqqında bilmək lazım olan ən vacib şey, bu fobiyanı idarə etməyə və bəlkə də aradan qaldırmağa kömək edə biləcək müalicələrin olmasıdır.
Spektrofobiya – Güzgüdən qorxmaq
Bu fobiyaya sahib olan insanlar insanlar güzgüyə baxmaqdan qorxurlar. Eizoptrofobiya kimi də tanınan "Spektro" termini latınca "görünüş" mənasını verən "spektr" sözündən yaranıb. Spektrofobiyası olan insanlar güzgülərlə qarşılaşdıqda narahatlıq, həyacan və ya digər mənfi hisslər keçirə bilər ki, bu da güzgülərin mövcud olduğu vəziyyətlərdə qaçınma davranışlarına və ya əhəmiyyətli sıxıntıya səbəb ola bilər. Bu qorxu mənfi mənlik təsəvvürü, xurafat, mədəni inanclar və ya travmatik təcrübələr kimi müxtəlif amillərdən qaynaqlana bilər. Spektrofobiyanın müalicəsi tez-tez koqnitiv-davranışçı terapiya və ya ifşa terapiyası kimi terapiyanı əhatə edir ki, bu da fərdlərə qorxularını tədricən və dəstəkləyici şəkildə həll etməyə və idarə etməyə kömək edə bilər.
Nigar Orucova, “İki sahil”
