Uşaqların inkişaf mərhələsi onların düşüncə və davranışlarına təsir edir.
Azerforum.com bildirir ki, bu davranışlardan biri də yalan danışmaqdır. Valideynlər və tərbiyəçilər üçün maraqlı suallardan biri budur: "Uşaqlar hansı yaşda yalan danışmağa başlayır və bunun səbəbləri nələrdir?" Əslində, uşaqların yalan danışması müəyyən yaş mərhələlərində normal inkişaf prosesi kimi qiymətləndirilir. Bu davranış uşaqların sosial bacarıqlarını öyrənməsi və düşüncə qabiliyyətinin formalaşması ilə əlaqəlidir. Lakin yalan danışmağın tez-tez təkrarlanması və mənfi təsir doğurması valideynlər tərəfindən diqqətlə izlənilməli və düzgün istiqamətləndirilməlidir. Aşağıda uşaqların yalan danışmağa başlama yaşı və bu davranışa təsir edən faktorlarla bağlı daha ətraflı məlumat təqdim olunur.
Uşaqların yalan danışmağa başlama yaşı və əsas səbəblər
Uşaqların yalan danışmağa başlaması adətən 2-3 yaşlarında müşahidə olunur. Bu yaş dövründə uşaqlar təxəyyüllərinin güclü təsiri altında reallıqla fantaziyanı ayırmaqda çətinlik çəkirlər. Məsələn, bir oyuncaq avtomobilin uçduğu barədə danışdıqları zaman bu onların xəyal dünyasının məhsulu ola bilər, lakin bu davranış yalan danışmaq kimi qiymətləndirilməməlidir. Bu yaşda yalan danışma əsasən uşaqların özlərini ifadə etməsi və başqalarının diqqətini cəlb etmək istəyi ilə bağlıdır. Valideynlər bu davranışı müşahidə etdikdə uşağın xəyal gücünü məhdudlaşdırmaq əvəzinə, ona düzgün istiqamət verməlidir.
Dörd yaşından sonra uşaqlar yalan danışmağa daha məqsədli yanaşmağa başlayır. Bu sosial bacarıqların inkişafı və ətraf mühitdən öyrəndikləri davranış modelləri ilə bağlıdır. Məsələn, uşaqlar bir davranışın qəbul olunmadığını gördükdə həmin hərəkəti gizlətməyə çalışırlar. Bununla yanaşı, uşaqlar başqalarının emosiyalarını nəzərə almağı öyrənir və bu bacarıq bəzi hallarda onları yalan danışmağa vadar edə bilər.
Valideynlər və tərbiyəçilər üçün əsas məqsəd uşaqların yalan danışmasının arxasında duran səbəbləri anlamaq və onları dürüstlük istiqamətində dəstəkləməkdir. Bu mərhələdə uşaqlara sərt şəkildə tənbeh etmək əvəzinə, başa düşülən və dəstəkçi yanaşma tətbiq etmək daha təsirli olur. Uşaqların yalan danışmağa başladığı yaş onların psixoloji inkişafı ilə birbaşa əlaqəlidir və bu onların böyümə prosesində normal mərhələ kimi qəbul edilməlidir.
Uşaqlar niyə yalan danışır və bu davranışı necə anlamaq olar?
Uşaqlar yalan danışmağı müxtəlif səbəblərə görə öyrənirlər və bu səbəblər onların emosional vəziyyətindən və ətraf mühitdən asılı olaraq dəyişə bilər. Əsas səbəblərdən biri qorxu hissidir. Uşaqlar, xüsusilə də cəza almaqdan qorxduqda səhvlərini gizlətmək üçün yalan danışa bilərlər. Məsələn, bir uşaq əşyaları qırdığı üçün valideynlərinin qəzəblənəcəyini hiss etdikdə bu hərəkəti inkar etmək üçün yalan danışa bilər.
Digər bir səbəb diqqət cəlb etməkdir. Uşaqlar, xüsusilə də ailədə və ya məktəbdə diqqətdən kənarda qaldıqlarını hiss etdikdə maraq doğurmaq üçün yalan danışmağa meyilli olurlar. Bu halda onların təxəyyülündən qaynaqlanan hekayələr danışmaları onların özlərini ifadə etmə vasitəsi ola bilər. Üçüncü bir səbəb isə sosial bacarıqlarını sınamaq istəyidir. Uşaqlar yalan danışaraq başqalarının reaksiyasını müşahidə etmək və bu reaksiyaları öyrənmək üçün bu davranışı sərgiləyə bilərlər.
Uşaqların yalan danışmasını anlamaq üçün valideynlər və tərbiyəçilər diqqətli müşahidə aparmalıdır. Uşaq yalan danışarkən bədən dilində qeyri-adi dəyişikliklər, göz təmasından qaçma və ya danışıq tonunun dəyişməsi müşahidə edilə bilər. Həmçinin, yalan danışma zamanı hekayənin təfərrüatlarında uyğunsuzluqlar baş verə bilər. Uşağın yalan danışmasının arxasında duran əsas səbəbi anlamaq valideynlərin onu doğru istiqamətə yönəltməsi üçün çox vacibdir.
Yalan danışma davranışını necə istiqamətləndirmək olar?
Uşaqların yalan danışma davranışını istiqamətləndirmək üçün valideynlər və tərbiyəçilər mülayim və anlayışlı yanaşma tətbiq etməlidir. İlk addım uşağın yalan danışmasının səbəbini başa düşməkdir. Əgər uşaq qorxduğu üçün yalan danışırsa, onun bu qorxusunun əsasını aradan qaldırmaq lazımdır. Valideynlər cəzalandırma yanaşmasından qaçaraq uşağa etdiyi səhvləri düzəltməyə kömək etməli və bu prosesi dəstəkçi bir şəkildə həyata keçirməlidir.
Uşaqları dürüst davranışlara həvəsləndirmək üçün onların kiçik dürüst hərəkətlərini mükafatlandırmaq çox təsirli bir üsuldur. Məsələn, uşaq bir səhv etdiyini etiraf edərsə, valideynlər onu tənbeh etmək əvəzinə, bu etirafını təqdir etməlidir. Həmçinin, uşaqlara yalan danışmağın nəticələrinin nələr ola biləcəyini izah etmək də faydalıdır. Bu uşaqlara dürüstlüyün əhəmiyyətini başa salmaq üçün istifadə olunan təsirli bir üsuldur.
Valideynlər özləri nümunə göstərərək uşaqlara dürüstlük dərsi keçməlidir. Əgər valideynlər öz gündəlik həyatlarında dürüst davranış nümayiş etdirirsə, uşaqlar bu davranışları təqlid edəcək. Bundan əlavə, uşaqlara hekayələr və oyunlar vasitəsilə dürüstlük mövzusunda təlimatlar vermək də faydalıdır. Məsələn, hekayələrdəki personajların dürüst davranışları uşaqlarda müsbət təsir yarada bilər.
Nəticədə, uşaqların yalan danışma davranışını istiqamətləndirmək üçün səbirli, dəstəkçi və anlayışlı yanaşma çox vacibdir. Bu yanaşma uşaqların sosial bacarıqlarını inkişaf etdirməklə yanaşı, onların dürüstlük anlayışını da gücləndirir.
Valideynlər uşaqlara dürüstlük öyrətmək üçün nə etməlidir?
Valideynlər uşaqlara dürüstlük öyrətmək üçün bir sıra effektiv üsullardan istifadə edə bilər. İlk növbədə, valideynlər uşaqlarının duyğularını və düşüncələrini anlamağa çalışmalıdır. Əgər uşaq yalan danışırsa, onun bu davranışının arxasında duran əsas səbəbləri anlamaq vacibdir. Daha sonra valideynlər uşağın dürüst davranışlarını təqdir etməli və ona güvənməli olduğunu göstərməlidir.
Uşaqlara dürüstlük anlayışını aşılamaq üçün onlarla açıq və səmimi dialoqlar aparmaq çox təsirlidir. Valideynlər uşaqlara yalan danışmağın mənfi nəticələrini başa salmalı və dürüst davranışın üstünlüklərini vurğulamalıdır. Həmçinin, uşaqlara dürüstlüyün bir dəyər olduğunu izah etmək üçün hekayələr və təcrübələrdən istifadə etmək faydalıdır. Məsələn, dürüstlük barədə motivasiyaedici hekayələr danışmaq uşaqların bu anlayışı daha yaxşı qavramasına kömək edə bilər.
Bundan əlavə, valideynlər öz davranışları ilə uşaqlara nümunə olmalıdır. Uşaqlar adətən valideynlərini təqlid edirlər, buna görə də valideynlər gündəlik həyatda dürüst davranış nümayiş etdirməlidir. Uşaqlar valideynlərinin hərəkətlərini müşahidə edərək dürüst davranmağı öyrənir.
Həmçinin, uşaqların dürüst davranışlarını mükafatlandırmaq da çox təsirli üsuldur. Məsələn, bir uşaq səhv etdiyini etiraf edərsə, valideynlər bu etirafı müsbət qarşılamalı və uşağa dəstək olmalıdır. Belə yanaşma uşaqlarda dürüstlük anlayışını möhkəmləndirir.
Valideynlər və tərbiyəçilər üçün uşaqlara dürüstlük öyrətmək bir ömür boyu davam edən bir prosesdir. Bu prosesin əsas məqsədi uşaqların sağlam bir mənəvi dəyərə malik olması və cəmiyyətə faydalı bir fərd kimi yetişməsidir.
