Dekabrın 10-da Böyük Britaniyanın “Times Higher Education” (THE) şirkəti tərəfindən dünya universitetlərinin onlayn təhsil reytinqi açıqlanıb.
AzEdu.az “Azərbaycan müəllimi”-nə istinadən xəbər verir ki, onlayn təhsilin qlobal səviyyədə ölçülməsi istiqamətində ilk cəhddə dörd qitə üzrə 11 universitet qızıl medal alıb.
Onlayn təhsil necə olmalıdır? "Times Higher Education" (THE) yeni reytinqdə bu suala cavab tapmağa çalışıb. İnternetin yaradılmasından sonra ortaya çıxan onlayn təhsilin son illərdə əhəmiyyəti və tətbiqindəki çətinliklər ortaya çıxıb.
Onlayn kurslar şagirdlərin COVID19 pandemiyası zamanı təhsil almasına imkan verib və Ukrayna kimi münaqişə bölgələrində yaşayanlar üçün ali təhsilə çıxışı təmin edib. Onlayn təhsil ömürboyu öyrənənlər üçün isə peşəkar inkişaf imkanı yaradır. Lakin bu təhsilin keyfiyyəti bərabər deyil və onlayn təhsilin əhəmiyyəti getdikcə daha da aydınlaşarkən, ali təhsilin onlayn formada tədrisinin keyfiyyətini ölçmək üçün qlobal standart yoxdur.
Həmçinin onlayn təhsil üçün qlobal səviyyədə vahid bir tərif yoxdur. Bu pilot reytinq yalnız universitetlərin onlayn təhsil təqdim edən hissələrini ölçür, yəni kurslar onlayn olaraq reklam olunur və məzmunun ən azı 40 faizi onlayn şəkildə təqdim edilir.
İlk OTR hazırlanarkən THE-nin məlumat komandası təminat növlərində kəskin fərqlər aşkar edib: ənənəvi kampus universitetləri onlayn elementlər əlavə edir, tamamilə onlayn fəaliyyət göstərən açıq universitetlər, həmçinin aşağı gəlirli ölkələrin kənd ərazilərində yaşayan insanlara ali təhsil verməyə çalışan yeni qurumlar. Universitetlər onlayn təhsil üçün müxtəlif səbəblərə və məqsədlərə malikdir və bu, dəqiq reytinqlər verməyi çətinləşdirir. Buna görə də, THE üç kateqoriyaya ayırıb: qızıl, gümüş və bürünc.
Qızıl kateqoriyada 11 universitet yer alıb: ABŞ-dən 3, Birləşmiş Krallıqdan 2, Hindistandan 2, Rusiya, Macarıstan, Yeni Zelandiya və Avstraliyadan 1 universitet yer alıb.
Gümüş kateqoriyada 14 universitet, bürünc kateqoriyada isə 31 universitet var. Əlavə olaraq, 64 universitet namizəd statusu alıb, çünki onlar məlumat təqdim edib, lakin tələbləri tam yerinə yetirməyiblər. Bu pilot versiyada THE 4 istiqamətdə 17 kriteriyadan istifadə edilib.
ABŞ-dən Mərkəzi Florida Universiteti (qızıl) resurslar sahəsində birinci yerdədir, Yeni Zelandiyanın Massey Universiteti (qızıl) isə həm əlaqə, həm də mühit sahələrində ən yüksək balları əldə edib. Ukraynanın Sumı Dövlət Universiteti gümüş medal alıb, amma nəticələr sahəsində qlobal olaraq ən yüksək nəticəni göstərib. Qızıl medal qazananlar arasında Hindistanın O.P.Jindal Global Universiteti isə mühit sahəsi üzrə ən yaxşı nəticə əldə edib.
THE-nin tədqiqat yönümlü Dünya Universitetləri Reytinqindən fərqli olaraq, OTR-də heç bir universitet bütün sahələrdə yüksək ballar almır, bu da onlayn təhsil təminatçılarının müxtəlif məqsədlərini və bəlkə də, onlayn təhsilin inkişafda olan təbiətini əks etdirir. Qızıl kateqoriyada ən davamlı performans göstərən universitet Hindistanın Manav Raçna Beynəlxalq Araşdırmalar və Tədqiqatlar İnstitutudur. Bu universitet dörd sahənin hər biri üzrə 100 ballıq sistem üzərindən 60-dan yüksək bal toplayan yeganə universitetdir.
Nəticələr və əsas məlumatlar maraqlı baxışlar təqdim etməklə yanaşı, həm də onlayn təhsili necə qiymətləndirmək və başa düşmək haqqında vacib bir qlobal müzakirəyə töhfə verir – qlobal ali təhsil sektorunun böyük və böyüyən bir hissəsi hələ də düzgün başa düşülmür və tənzimlənmir. THE-nin məlumat komandası 2025-ci ilin əvvəlində OTR-yə dair yanaşma və metodologiyanı inkişaf etdirmək məqsədilə bir məsləhətləşmə prosesi başlatmağı planlaşdırır.
İndiana Universitetində təhsil və texnologiya üzrə mütəxəssis olan Kurtis Bonk reytinqdəki namizəd statusu daşıyan bir qurum, onlayn ali təhsil sahəsində müvəffəqiyyətin onlayn təhsil təqdimatının məqsədinə görə fərqləndiyini bildirib.
Arizona Dövlət Universiteti (ASU) qızıl kateqoriyasına daxil olan təhsil müəssisələrindən biridir və rəqəmsal liderliklə tanınır; OLR-də mühit və əlaqə sahələrində xüsusilə yüksək ballar əldə edir. ASU-nun təhsil təşəbbüsləri üzrə dekanı Phil Regier THE-yə bildirib ki, “ASU-də onlayn təhsil ilə əlaqəli hər şeyə daxilolma təmin etmək nöqteyi-nəzərindən yanaşırıq”.
“Məsələn, deyək ki, bir tələbəmiz universitetə qəbul olmaq üçün şərtlərə cavab vermir. Onları geri göndərmirik. Biz tələbələrlə birbaşa işləyirik, hansı kursları götürməli olduqlarını müəyyən edirik və onlara onlayn təqdim edirik, tələbələr yalnız kursu bitirdikdən və qiymətləri ilə razı olduqdan sonra kreditlər üçün ödəniş edirlər”, - deyə o əlavə edib.
Onlayn təhsil təminatının məqsədləri qurumdan asılı olaraq dəyişə bilər, lakin bu kursları təqdim edən universitetlər bir çox eyni çətinliklərlə üzləşir. Dr. Regierə görə, bu çətinliklər “ədalətli daxilolmanın təmin edilməsindən, yüksək iştirak və akademik ciddiyyətin saxlanmasına qədər dəyişir. Müxtəlif, qlobal tələbə cəmiyyəti, texnologiyaya giriş, zaman zonaları və dil bacarığı fərqlərini idarə etməyi tələb edir, bunların hamısı tələbələrin tədrisdə tam iştirak etmə qabiliyyətinə təsir göstərə bilər.”
Dr. Regier bildirib ki, ən böyük maneələrdən biri, onlayn öyrənənlərin universitet icmasının bir hissəsi olduqlarını hiss etmələrini təmin etməkdir. Bu, “sinifdə iştirakdan kənara çıxan innovativ əlaqə strategiyaları tələb edir, bu da universitet icmasının daha geniş hissəsində güclü bir aidiyyət hissi inkişaf etdirməyə kömək edir”.
Simon Fraser Universitetinin professoru Linda Harasim təhsil nəzəriyyəsi və onlayn texnologiyalar barədə bir neçə kitab yazıb. “Onlayn ali təhsil sahəsində 40 illik tədqiqat və tədris təcrübəmdə, icma qurulmasının onlayn sinifdə vacib olduğunu aşkar etmişəm”, - deyə o bildirib. “Bənzər işlərdə həmkarların birgə işbirliyi və icma effektiv öyrənmə və insan intellektinin artırılması üçün ən böyük imkanları təmsil edir. İnsanlar təbiətən bir-birlərindən daha yaxşı öyrənməyə proqramlaşdırılıb”.
Ancaq o, əlavə edib ki, “müəllimlər bu sahədə ciddi çətinliklərlə qarşılaşırlar. Sahə, onlayn öyrənmə icmalarının yaradılmasında iştirak edən proseslər barədə çox az təlimat təqdim edir. Bu dəstək çatışmazlığı həm müəllimlər, həm də öyrənicilər üçün effektiv onlayn təhsilin qarşısında böyük maneədir”.
Professor Bonk icma qurmağın vacib olduğunu qəbul etdi və “onlayn icmalar yaratmağa cəhd edən hər hansı bir 8 həftəlik və ya 16 həftəlik kursun olduqca vaxt aparan və çətin ola biləcəyini” xəbərdar etdi.
“İcmalar adətən birdən-birə yaranmır; onlar çox diqqət və qayğı tələb edir. İcmaların yaranması üçün müəllimlərin onlayn müzakirələri necə idarə etməyi və onlayn öyrənicilər arasında iştirakını necə təşviq etməyi bacarması lazımdır. Eyni zamanda onlar kimlik qurmağa və birgə tarix yaratmağa da kömək etməlidirlər”, - deyə o əlavə edib.
Professor Harasim qeyd edir ki, onlayn ali təhsilin tədrisi, ənənəvi tədrisdən fərqli bacarıqlar tələb edir və universitetlər bu əlavə sertifikatları müəllimlərə qazandırmazsa, uğursuz olurlar.
Bu arada, texnoloji inkişaflar yeni imkanlar gətirsə də, əlavə çətinliklər də yaradır. Bunlardan heç biri süni intellektdən daha böyük deyil. Professor Harasim, süni intellektin getdiyi istiqamətə qarşı ehtiyatlı mövqedədir.
“Bugünkü təhsil süni intellekt proqramı pedaqogika və ya texnologiyanın dizaynında məhdud təhsil girişi olan biznes modelinə əsaslanan kommersiya məqsədi daşıyır. Texnologiyada dəyərlər mənfəət yönümlüdür, bu da mütləq ictimai maraqların xeyrinə deyil”, - deyə o bildirib. “Təhsil sahəsində süni intellekt təhsil müəssisələri üçün böyük bir çağırışdır, çünki bu, institutların missiyası, dəyərləri, prosesləri və icmaya yönəlmiş modelində əsaslı bir dəyişiklik deməkdir”.
Süni intellektin köməkçi, yoxsa maneə olduğunu söyləmək çətindir, amma onlayn ali təhsilin əhəmiyyətinin yalnız artacağı aydındır və universitetlər bu çağırışa cavab verməli olacaqlar.
