Ermənistanın MDB ölkələrinin Kollektiv Təhlukəsizlik MüqaviləsiTəşkilatında (KTMT) iştirakını dayandırmaq haqda verdiyi qərarİrəvan və Moskva arasındakı münasibətləri daha da gərginləşdirib.Bu hərəkət KTMT-nin keçmiş liderləri və Rusiya rəsmi dairələritərəfindən ciddi tənqid edildiyi kimi, Ermənistanın çoxqütblülügeosiyasi təzyiq fonunda strateji gələcəyini sual altına qoydu.
Ermənistan bu il Avrasiya İqtisadi İttifaqına (Aİİ) sədrliksəlahiyyətlərini aktiv reallaşdırmalı, İrəvanda önəmli toplantılarkeçirməli idi. Amma toplantıdan əvvəl, Ermənistanın baş naziriNikol Paşinyan Vladimir Putin və Aleksandr Lukaşenkonun iştirakedəcəyi sammitin İrəvanda keçirilməsini məqsədəuyğun hesabetmədiyini bəyan etdi. Paşinyan qərarını belə izah etdi: “Məlumsəbəblərə görə… Aİİ-nin bəzi liderləri Ermənistan üçün arzuolunmazşəxslərdir. Roma Statutunun ratifikasiyası prosesində biz Rusiyatərəfdaşlarımızla müsbət dialoq quraraq, onlara ABŞ ilə imzalanmışxüsusi müdafiə sazişini nümunə göstərdik. Amma Rusiya hansısasəbəbdənsə təkliflə razılaşmadı”.
Roma Statutu - yəni Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin qərarlarınatabeliyin rəsmi izharı - Rusiyanın dövlət başçısı Vladimir Putinləİsrailin baş naziri Binyamin Netanyahunu "cinayətkar" elan etmişstrukturun qərarlarına tabeçiliyi nəzərdə tutur.
Belarus lideri Aleksandr Lukaşenko isə Paşinyanın gözündə ağrıverən bir fiqura çevrilib; onun düzsözlü tənqid edici açıqlamalarıPaşinyana mənəvi diskomfort yaşadır. İş o yerə çatıb ki, PutinErmənistan tərəfindən demək olar ki, “persona non grata” elanedilib. Moskva bu addımı təhqir kimi qiymətləndirib. Rusiya Xariciİşlər Nazirliyinin rəsmisi Mariya Zaxarovanın da vurguladığı kimi,bundan sonra Putinin Paşinyanla şəxsi görüşməyə marağıqalmayıb.
Nikol Paşinyan faktiki olaraq Mixeil Saakaşvili yolu iləirəliləyir. Qərb yönlü milli elitaya söykənən Paşinan xaricifondların maliyyələşdirdiyi iki mindən artıq QHT-nin ölkədə köksalmasını təşviq edib. İrəvanın mediada tam nəzarəti Qərbdairələrinə təslim etməsi isterik anti-Rusiya təbliğatına təkanverib. Ukrayna və Gürcüstan modellərinin təkrarlanması məhz buideoloji şüarı daşıyır: “İlk öncə Rusiyaya etimadsızlıq, sonra xainelan etmək və nəhayətdə tam nifrət yaratmaq”.
2020-ci ildəki İkinci Qarabağ müharibəsində revanşizminin vəaqressiv siyasətinin tələsinə düşmüşdü.
Paşinyanın siyasəti öz xalqını bölünməyə, Rusiyaya qarşı dahaaqressiv ritorikanı artırmağa, Qərbin növbəti alətinə dönüşməyəaparır. Bu yolu İrəvandakı hakimiyyət erməniləri yox, sırf özmerkantil maraqlarını düşünərək seçib.
Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının (KTMT) üzvü olanErmənistanın baş naziri Rusiya tərəfindən ötən müharibədə iştirakedilmədiyini bəhanə gətirərək onu xəyanətdə ittiham etdi. Bu fikirerməni xalqına inadla yeridildi və onun hazırkı şüurunda kifayətqədər möhkəm şəkildə kök saldı. Rusiyada yaşayan ermənilərinəhəmiyyətli bir hissəsi də bu ideyanı qəbul edir, hansını ki,onlara milli elita təlqin edib. Lakin rus insanı ermənidən dahaartıq erməni ola bilməz!
Birincisi, Ermənistan həmin münaqişə zamanı Moskvanın hərbi vəhərbi-texniki dəstəyi üçün rəsmi şəkildə müraciət etməmişdi. Onunmüntəzəm qoşunları Qarabağdakı erməni birləşmələrinin tərəfindədöyüş əməliyyatlarında iştirak etməmişdi.
Halbuki Qarabağ Azərbaycana məxsusdur: sadəcə, qarabağlıermənilər 1992-ci ildə "müstəqillik" elan etmiş, yəni terror vəseparatizm yolunu tutmuşdular.
İkinci Qarabağ Müharibəsi başa çatandan sonra İrəvanın Rusiyayavə KTMT-yə qarşı əsassız və uydurma hücumları davam etdi.Ermənistan son bir il ərzində KTMT-nin planlaşdırılmıştəlimlərindən imtina etdi və onun digər tədbirlərində iştirakınıdayandırdı.
Amma “bütün bunların üzərinə nöqtəni” Paşinyanın parlamenticlasındakı son çıxışı qoydu. O bildirdi ki, “ErmənistanınKollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatına qayıdışı getdikcəçətinləşir, demək olar ki, qeyri-mümkündür”. Onun sözlərinə görə,“biz (ermənilər) nə müzakirələrdə, nə də qərarların qəbulundaiştirak etmirik, amma veto hüququmuzdan da istifadə etmirik, çünkiartıq özümüzü KTMT-də görmürük. Qoy nə istəyirlər, onu daqərarlaşdırsınlar”. O, həmçinin vurğuladı ki, “KTMT və onunməsuliyyət zonasına dair İrəvan və Moskvanın baxışlarındakı fərqlərgeri dönülməz nöqtənin çatdığını sübut edir”.
Erməni elitası özünü Avropada görmək arzusu ilə yaşayır. AmmaAvropaya nə təklif edə bilər? Konyak, meyvə, tərəvəz, göyərti,qızılgül? Axı orada bunlardan kifayət qədər var. Yoxsa nadir torpaqelementləri? Onları çıxarmaq və dəyərli metallara emal etməklazımdır. Avropa isə riskli və uzunmüddətli layihələrə sərmayəqoymaqda maraqlı deyil. Buna görə də erməniləri iqtisadi "qucağına"almağa tələsmir.
Hərbi obyektlərin yerləşdirilməsi üçün torpaq satmaq və yaötürmək – bu, daha perspektivlidir. NATO-ya üzv olmaq cəhdi? Bəsonu kim qəbul edər? Axı Azərbaycanla həll edilməmiş problemləri vədigər təşkilati-hüquqi çətinliklər var. Hərbi obyektlərinyerləşdirilməsinə razılıq vermək olardı, amma Qərb erməniərazisinin Rusiya hərbi mövcudluğundan azad edilməsində israr edir.Bu isə təhlükəlidir: avropalılar istifadə edib atarlar… OndaErmənistanı kim qoruyacaq?
Bura hələ Dəməşqdəki 250 minlik erməni icması ilə bağlıhadisələr də əlavə olunur. Yaxşı olar ki, suriyalı ermənilərsünnilərlə “bağışlanma haqqı” barədə razılaşa bilsinlər. Əgər bubaş verməsə, nə olacaq? O zaman icmanın bir hissəsi qaçqın olacaqvə hamı Avropaya gedə bilməyəcək. Onların böyük hissəsi tarixivətənə üz tutacaq və bu, az və ya çox dərəcədə Rusiyaya da təsirgöstərəcək.
Nəticə olaraq, Paşinyan bir tərəfdən Qərbə tərəf yönəlir, digərtərəfdən isə sınanmış müttəfiqlərlə münasibətlərin tam qopmasındanehtiyat edir. İrəvanın strateji xətti – odun içindən başqasının əliilə “şabalıd çıxarmaq”dır. Rusiya isə bütün diqqətini Ukraynaprobleminin həllinə və öz təhlükəsizliyinin təmin olunmasınayönəltdiyi üçün artıq etibarsız müttəfiq naminə öz gücünü sərfetməyəcək. Həm də Ermənistan heç Rusiya üçün müttəfiq olubmu? Çətinki, belə bir şey xatırlansın.
KTMT-nin keçmiş baş katibi Nikolay Bordyuja TASS-a verdiyimüsahibəsində İrəvanın qərarını “nəhəng bir səhv” adlandırdı. Onunfikrincə, Ermənistan rəhbərliyinin təşkilatın “effektiv olmaması”və Rusiyanın dəstəyinin çatışmazlığı ilə bağlı bəyanatları reallığauyğun deyil. O vurğuladı ki, Moskva Ermənistan ordusuna və ölkəningüc strukturlarına “böyük dəstək” göstərib – silah tədarükündəntəşkilati yardıma qədər.
"Ali rəhbərlik Rusiyadan və KTMT ölkələrindən yalnız ziyangəldiyini deyirsə, bu tamamilə yanlışdır," – deyə Bordyuja qeydetdi.
Sual yaranır: Nikol Paşinyanın mövqeyi Rusiyadan Qərbə doğruşüurlu və strateji bir ayrılma siyasətidirmi, yoxsa daxili siyasimanevrlərin və reallığın təhrif edilmiş qiymətləndirilməsininnəticəsidir? Cavab birmənalı deyil, amma İrəvanın qərarınınnəticəsiz qalmadığı aydındır.
Ermənistanın KTMT büdcəsini maliyyələşdirməyi dondurmasındansonra Moskvanın siqnalları aydın oldu. Rusiya Xarici İşlərnazirinin müavini Aleksandr Pankin Ermənistanın maliyyəborclarından bəhs edərək bildirdi ki, öhdəliklərin yerinəyetirilməməsi müvafiq qərarlara gətirib çıxara bilər – həttaölkənin təşkilatda səsvermə hüququndan məhrum edilməsinə qədər.Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Mariya Zaxarova da oxşarmövqe səsləndirdi: "KTMT qarşısında maliyyə öhdəliklərini yerinəyetirməyən üzv dövlətlər səs hüququndan məhrum edilə bilər".
Qeyd etmək lazımdır ki, KTMT-nin büdcəsinin yarısını Rusiyaödəyir, digər üzvlər isə yalnız 10% töhfə verir. Bu da Rusiyanınmövqeyini xüsusilə ağırlaşdırır.
Bir çox rusiyalı ekspertlər Ermənistana qarşı “yumşaqtəzyiqlərin” güclənəcəyini proqnozlaşdırır. Moskvanın əlində çoxluiqtisadi vasitələr var: enerji daşıyıcılarının tədarükününməhdudlaşdırılmasından tutmuş, erməni məhsullarına, məsələn, konyakvə şirələrə qarşı sanksiyalara qədər.
Abxaziyanı xatırlayaq: separatçı rejim tərəfindən idarə olunanhəmin məkanda yerli sakinlər Rusiya tələbləri ilə razılaşmadıqlarıüçün elektrik enerjisindən məhrum oldular.
Bu, Moskvanın səbrinin tükəndiyini göstərir və İrəvanın gələcəkdemarşları ölkə üçün ciddi iqtisadi nəticələrə gətirib çıxarabilər.
Ermənistanın öz xarici siyasət kursunu seçmək suveren hüququşübhə doğurmur. Lakin sual yaranır: Ermənistanı KTMT-dən kənarda nəgözləyir? Təşkilat tənqidlərə baxmayaraq, Cənubi Qafqazdakıqeyri-sabitlik şəraitində İrəvan üçün mühüm təhlükəsizlik elementiolaraq qalırdı.
KTMT-dən çıxmaq boşluq yaradacaq ki, bunu nə Qərb, nə də NATOdoldura bilər - bəzi tərəfdaşların “süni vədlərinə” baxmayaraq.Rusiya orbitindən çıxaraq uzunmüddətli münaqişə vəziyyətinə düşənUkraynanın nümunəsi Ermənistan üçün bir xəbərdarlıq olmalı idi.
Nikol Paşinyan və komandası tərəfindən yürüdülən siyasətErmənistanın gələcəyi üçün açıq risklər daşıyır. KTMT-də iştirakındayandırılması, Rusiyaya qarşı ittihamlar və açıq-aşkar avantüristxarici siyasət Ermənistanı təcrid və iqtisadi böhran qarşısındaqoyacaq. Üstəlik, hazırkı böhran şəraitində Moskvanın təsirindənçıxmağa cəhd etmək Ermənistanı Cənubi Qafqazda öz geosiyasimaraqlarını güdən qonşu ölkələr qarşısında daha həssas edəcək.
Rusiya isə İrəvana təzyiqi gücləndirmək niyyətini artıq nümayişetdirib – istər maliyyə rıçaqları, istərsə də ticarətməhdudiyyətləri vasitəsilə. Sual yalnız bundan ibarətdir ki, həriki tərəf nə qədər irəli getməyə hazırdır ki, münaqişə dönüşüolmayan həddə çatmasın.
Paşinyanın inadkarlığı ölkəni tam bir çöküşə gətirib çıxarabilər. Ermənistanın gələcəyi bu gün onun rəhbərliyinin özaddımlarını nə qədər rasional qiymətləndirməsindən asılıdır.
