Suriyada Bəşər Əsəd rejiminin süqutu Cənubi Qafqaz üçün daha bir böyük problemə çevrilib. 44 günlük müharibədən məğlub çıxan Ermənistanı ilk növbədə Ərəb Respublikasındakı 30 minə yaxın erməninin taleyi narahat edir. Bundan başqa, Azərbaycan Suriya hadisələrində açıq-aydın həlledici rol oynayan qardaş Türkiyənin növbəti uğurundan məmnundur və onun regionda daha da güclənməsini səbirsizliklə gözləyir. Dəməşqdə yaşayan ermənilər deyirlər ki, yaraqlılar Türkiyə bayraqları ilə şəhər küçələrində maşınla dolaşır, yanacaqdoldurma məntəqələri türk lirəsini qəbul etməyə başlayıb. Amma ümumilikdə vəziyyət paytaxtın tutulması zamanı olduğundan daha sakitdir. Ən azından atışma səsini eşitmirsən. Bununla belə, vəziyyət qeyri-müəyyən olaraq qalır. Ermənilər hesab edirlər ki, islamçılar xristianlara zərər verməyəcəklərinə söz versələr də, onların gələcəkdə necə davranacaqları məlum deyil.
Ümumilikdə Suriyada 30 minə yaxın erməni yaşayır. Ötən həftə yaraqlıların sürətli irəliləyişindən xəbər tutandan sonra onların çoxu Ermənistan hakimiyyətindən ölkəni tərk etmələrinə kömək etməyi xahiş ediblər. Lakin Cənubi Qafqaz respublikasının səfirliyi Livana təxliyə edilib və Xarici İşlər Nazirliyi hələlik təhlükəsiz çıxış imkanının olmadığını bildirib. Eyni zamanda, Erməni Apostol Kilsəsinin Kilikiya Katolikosluğunun Beriya yeparxiyasının rəhbəri, arxiyepiskop Makar Aşkaryan Suriya ermənilərini təmkinli və diqqətli olmağa, yalnız lazım gəldikdə evi tərk etməyə çağırıb.
Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi Suriyadakı vətəndaşları ilə bağlı heç bir məlumat almadığını bəyan edib. Eyni zamanda, erməni mənbələri yazır ki, islamçılar əvvəllər kürdlərin nəzarətində olan Mənbic şəhərini ələ keçirdikdən dərhal sonra Türkiyənin TRT Haber telekanalı müxalifət tərəfdarları ilə müsahibə götürüb, onların arasında Azərbaycan bayrağı və “Qarabağ” yazısı olan köynək geyinmiş bir gənc də var. Ekspertlər əmindirlər ki, Suriya hadisələri Cənubi Qafqaza da təsir edəcək. Beləliklə, “Atlas” Siyasi Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Elxan Şahinoğlu gözləyir ki, Türkiyə və onunla birlikdə Azərbaycan da regionda təsirini gücləndirəcək, Ermənistan üçün isə Əsəd rejiminin süqutu növbəti məğlubiyyətdir.
“Bəşər Əsəd rejimi ikinci Qarabağ müharibəsində Ermənistanı dəstəkləyib. 2020-ci ildə Əsədin nəzarətində olan parlament erməni soyqırımını tanıyan qətnamə qəbul edib. "Ermənistanın problemləri bizə yad deyil və biz Ermənistanı dəstəkləyirik", - Bəşər Əsəd ötən ilin noyabrında Dəməşqdə qəbul etdiyi Ermənistan parlamentinin vitse-spikeri Hakob Arşakyanla görüşündə deyib. Bu nöqteyi-nəzərdən onun rejiminin süqutu və Türkiyənin Suriyada mövqelərinin güclənməsi Azərbaycanın maraqlarına cavab verir”, - Şahinoğlu deyir. Bundan əlavə, ekspert gözləyir ki, indi Türkiyə və Azərbaycan üçün Ermənistanın sülh müqaviləsi imzalamasına nail olmaq daha asan olacaq. “İrəvan Türkiyə ilə sərhədi açmaq və onunla əlaqə qurmaq lazımdır. Yeni şəraitdə bu, ondan daha vacib olmalıdır. Ankara buna qarşı deyil, tələb ki, Ermənistan və Azərbaycan sülh müqaviləsi imzalasın”, - deyə Şahinoğlu bildirib.
Öz növbəsində Qafqaz İnstitutunun elmi işçisi Qrant Mikaelyan qeyd edib ki, Suriya münaqişəsinin həllində ilk növbədə Türkiyə, Rusiya və İran iştirak edib. Onlar həm də Cənubi Qafqazın əsas aktorlarıdır, o cümlədən birgə “3+3” platforması yaratmağa çalışırlar. Bundan əlavə, Mikaelyanın nöqteyi-nəzərindən region getdikcə daha böyük Yaxın Şərqin bir hissəsinə çevrilir, xüsusən də Ermənistan və Azərbaycanda. “İlk növbədə açıq şəkildə demək lazımdır ki, Rusiya və İran Suriyada ciddi məğlubiyyətə uğradılar. Türkiyə isə əksinə, böyük bir qələbə qazandı. Təbii ki, Suriyada baş verənlərin hamısı Ankara ilə bağlı deyil, lakin bu, böyük ölçüdə onun uğurudur və sadəcə hansısa təsadüf deyil. Türkiyə hakimiyyəti açıq şəkildə uzun müddətdir ki, bunun üzərində işləyir. Cənubi Qafqazda bu, hazırda dolayı yolla da olsa, artıq birbaşa yox, Rusiyanın effektivliyindən və uğurundan asılı olan Ermənistan üçün xüsusilə vacibdir. İrəvan Türkiyədən özünə qarşı yeni hərbi eskalasiya riskini nəzərdən keçirir. Üstəlik, bundan Azərbaycan da qazanacaq, amma dolayı yolla”, - deyə Mikaelyan xəbərdarlıq edib.
Suriyadan olan qaçqınlara gəlincə, onlar yenidən Ermənistana köçməyə çalışacaqlar, ekspert hesab edir. Yada salaq ki, 2013-cü ilin məlumatlarına görə, Ərəb Respublikasından ölkəyə 14,7 minə yaxın insan gəlsə də, 2015-ci ildə 3 mindən bir qədər çox adam rəsmi qeydiyyatdan keçib. Rəsmi İrəvanın onları öz yerinə dəvət etməməsinə baxmayaraq, yenə də bəziləri gələcək. Keçən dəfə olduğu kimi, hakimiyyət insan axınının öhdəsindən gələ bilmir, ona görə də onların çoxu başqa yerə gedəcək”.
MDB Ölkələri İnstitutunun Avrasiya inteqrasiyası və ŞƏT-in inkişafı departamentinin rəhbəri Vladimir Evseev hesab edir ki, Türkiyənin Yaxın Şərqdə güclənməsi Cənubi Qafqaza ancaq dolayı yolla təsir edəcək. Eyni zamanda, region yüksək dinamika vəziyyətindədir, ona görə də istənilən yeni dəyişənlər mühüm rol oynaya bilər. “Bəlkə də nəzərə alsaq ki, Moskva artıq Dəməşqin taleyi ilə bağlı Ankara ilə mübahisə etməməlidir, onlar üçün ortaq dil tapmaq daha asan olacaq. Eyni zamanda, Tehran bu dialoqdan kənarda qalacaq, çünki Türkiyə hakimiyyəti heç vaxt iranlı həmkarlarını özlərinə bərabər saymayıb. Bu, ilk növbədə, Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin normallaşması və Zəngəzur dəhlizinin açılması kontekstində vacibdir. Ermənistanla Azərbaycan arasında sərhəd olmadığını nəzərə alsaq, münaqişənin yeni eskalasiyasını istisna etmək olmaz. Eyni zamanda, İrəvan Ankara ilə diplomatik əlaqələr qurmağa çalışır və Əsəd rejiminin süqutundan sonra bu istiqamətdə səylərini artıra bilər”, - deyə Evseev bildirib.
Eyni zamanda, o, hesab edir ki, Gürcüstan hələ də öz siyasi böhranını həll etmək üzərində cəmlənib. Sonra o, Qərb ölkələri ilə diplomatik münasibətləri bərpa etməyə başlayacaq. Beləliklə, yaxın gələcəkdə Tiflisin Əsədin devrilməsinin nəticələrini görməyə vaxtı olmayacaq. “Ancaq Abxaziyada problemlər yarana bilər. Ötən əsrdə Suriyaya köçmüş abxazlar var. Əgər onlardan ən azı bir neçə yüz nəfəri öz tarixi vətənlərinə qayıtmaq qərarına gəlsə, bu, Suxum üçün ciddi problemə çevriləcək. Birincisi, respublikanın qaçqınları dəstəkləmək üçün vəsaiti yoxdur. İkincisi, bu insanlar əslində öz köklərindən qopublar və konkret həyat təcrübələri var”, - ekspert qeyd edib.
V.VƏLİYEV
