ABŞ-da Demokratlar Partiyasının hakimiyyətdə olduğu dövrdə bu ölkənin milli valyutası olan dolların dünyada hökmran mövqeyi əhəmiyyətli dərəcədə zəifləyib. Səbəb ABŞ sanksiyalarında dollara xüsusi yer ayrılması olub. Dolların dünya ticarətində və yığımlarda payı əhəmiyyətli dərəcədə azalıb.
Dolların dünya ticarətində, eləcə də dünya ehtiyatlarının strukturundakı payı son 15 ildə 58 faizə düşüb. Bu, təqribən, 15 faiz azalma deməkdir. “Əslində, ABŞ iqtisadiyyatının dünya strukturundakı payı da kəskin şəkildə azalıb. Digər tərəfdən, dollar faktiki olaraq bütün dünyanın ticarətini və iqtisadiyyatını əhatə etdiyi üçün bu, Amerika iqtisadiyyatının özünün də real sektoruna mənfi təsir edib. Çünki Amerika iqtisadiyyatının əsas ixrac məhsulu real aktivlər, məhsullar deyil, dollar olmuşdu. Amma buna dəyən zərbə ABŞ üçün müsbət heç nə vəd etmir. Elə bu fonda vəzifəsinin icrasına başlamamış ABŞ prezidenti Donald Tramp dolların yenidən güclü mövqeyə yüksəlməsi üçün müvafiq addımların atılacağını bəyan edir. Ümumiyyətlə, Tramp iqtisadi müstəvidə yeni bir siyasətə başlamağı düşünür. Düzdür, onun gömrük tariflərinin artırılması hədələri ilə qonşu ölkələri qorxutmaq cəhdlərinin uğuru qətiyyən təmin olunmur. Axı ABŞ-ın özü idxaldan kritik dərəcədə asılıdır və bu, bütün ixracatından bir yarım dəfə çoxdur. İdxal mallarının kəskin bahalaşması isə ilk növbədə ABŞ-ın özündə iqtisadi şoka səbəb olacaq. Bəlkə də buna görə təcili danışıqlar üçün yalnız Kanada lideri Trampın malikanəsinə uçdu. Bunun əvəzində Çin amerikalıları beynəlxalq ticarət sistemini məhv etmədən öz narkotik problemlərini həll etməyə dəvət etdi. Dünya ÜDM-nin az qala yarısını istehsal edən BRİCS ölkələrinin öz aralarında milli valyutalarda hesablaşmaları qadağan etmək vədləri ilə Trampın yanına tələsəcəklərini təsəvvür etmək hələ də çətindir. Çünki BRİCS liderləri Amerika sanksiyalarına davamlı iqtisadi inkişaf naminə milli valyutalarda ödənişlərin artırılmasını müdafiə edirlər. Xatırladaq ki, Donald Tramp dollardan imtina etmək istəyən BRICS üzvlərinə meydan oxuyub: “BRICS ölkələrinin biz kənardan baxarkən dollardan uzaqlaşmağa çalışması fikri bitdi. Bu ölkələrdən tələb edirik ki, ya yeni BRICS valyutası yaratmayacaqlarına, ya da güclü ABŞ dollarını əvəz etmək üçün hər hansı başqa valyutanı dəstəkləməyəcəklərinə dair öhdəlik götürsünlər, əks halda 100 % gömrük rüsumları ilə üzləşəcəklər və gözəl ABŞ iqtisadiyyatına satışla vidalaşmalı olacaqlar. Başqa “hərif” tapa bilərlər!”. Respublikaçının fikrincə, təşkilatın beynəlxalq ticarətdə ABŞ dollarını əvəz etməsi ehtimalı yoxdur. Onun sözlərinə görə, bunu etmək istəyəcək hər bir ölkə Amerika ilə vidalaşmalıdır. Qeyd edək ki, Tramp hələ seçki kampaniyası zamanı dollardan imtinanın ölkələr üçün baha başa gələcəyinə söz vermiş və onları tətbiq etmək üçün tariflər tətbiq etməklə hədələmişdi. Qərb agentliklərinin qeyd etdiyi kimi, ABŞ-ın seçilmiş prezidenti və onun iqtisadi müşavirləri ikitərəfli ticarəti dollardan başqa valyutalarla aparmağa çalışan ölkələr və onların müttəfiqləri üçün cəzaları müzakirə edirlər. Məlumata görə, bu tədbirlərə ixrac nəzarəti, valyuta manipulyasiyası rüsumları və valyuta yığımları kimi seçimlər daxil ola bilər. bununla yanaşı, Tramp Çindən gələn mallara əlavə 10 faiz, Meksika və Kanadadan gələn mallara isə 25 faiz əlavə rüsumlar tətbiq edəcəyini vəd edərək, ikinci səlahiyyət müddəti ərəfəsində artıq qlobal bazarları sarsıda bilib. Buna cavab olaraq, Kanadanın baş naziri Castin Trüdo Donald Tramp ilə ticarət və sərhəd məsələlərini müzakirə etmək üçün görüşdü.
ABŞ-ın yeni seçilmiş prezidentinin 25 faiz rüsum tətbiq edəcəyi ilə hədələməsindən sonra Meksika prezidenti Klaudiya Şeynbaum Trampın tarif planının hər iki ölkə üçün dəhşətli nəticələri olacağı barədə xəbərdarlıq edib. Xüsusilə, Meksikanın iqtisadiyyat naziri Marselo Ebrard bildirib ki, Donald Trampın tariflərin tətbiqi ilə bağlı hədələri Amerika iqtisadiyyatının özünə 400 min iş yeri və istehlak məhsullarının baha qiymətləri bahasına başa gələ bilər. O, tariflərin əsasən ABŞ-da satılan pikap yük maşınlarının 88%-ni təşkil edən Meksikadakı ABŞ avtomobil şirkətlərini vuracağını söylədi: “Biz inanırıq ki, bu avtomobillərin orta qiyməti hər vahid üçün 3000 dollar artacaq”. Çin, Trampın hücumlarına cavab olaraq yumşaq bir şəkildə bildirdi ki, ticarət müharibələrində qaliblər yoxdur. “JP Morgan Chase” investisiya bankının analitikləri Çinin tariflərin tətbiqindən iqtisadiyyatı üçün nəticələrini yumşaltmaq üçün yuanı 10-15% ucuzlaşdıra biləcəyini istisna etməyib. Qərb mətbuatı onu da göstərir ki, Çin Rusiyadan nümunə götürərək artıq Qərbin sanksiyalarına qarşı durmağın yollarını öyrənir. Xüsusilə, Pekin sanksiyaların Rusiya Federasiyasına təsirini öyrənən xüsusi “idarələrarası qrup” yaradıb. Onların fəaliyyətinin məqsədi Qərbin məhdudiyyətlərinin təsirini yumşaltmaqda Rusiya təcrübəsindən dərs çıxarmaqdır. TASS-ın məlumatına görə, Çin rəsmiləri müntəzəm olaraq Moskvaya səfər edərək Mərkəzi Bankın, Maliyyə Nazirliyinin və məhdudiyyətlərə qarşı mübarizədə iştirak edən digər idarələrin rəsmiləri ilə görüşürlər. Çin sanksiyalardan yan keçməyin yollarından tutmuş yerli istehsalın inkişafı üçün stimullar kimi hər cür müsbət təsirlərə qədər demək olar ki, hər şeylə çox maraqlanır. Pekini ən çox narahat edən mövzular arasında onun 3,3 trilyon dollar dəyərində dünyanın ən böyük valyuta ehtiyatları var. Donald Trampın BRİCS ölkələrinə 100 faiz rüsum tətbiq etmək vədləri Rusiya prezidenti Vladimir Putinin oktyabrda Kazanda keçirilən qurumun genişləndirilmiş iclasında dollara qarşı mübarizə aparmadığını söylədikdən sonra baş verir. Ancaq putin onu da deyib ki, “əgər ABŞ dollarla işləməyə imkan vermirsə, nə edək: onda biz başqa alternativlər axtarmağa məcbur oluruq”. Eyni zamanda, o bildirib ki, BRİCS hələ SWIFT-ə alternativ yaratmır, çünki mövcud alətlər kifayətdir. Amma oktyabr ayında Kazanda keçirilən BRİCS sammitindən əvvəl Rusiya Maliyyə Nazirliyinin rəhbəri Anton Siluanov ən azı dost BRİCS ölkələri ilə Amerika sanksiyalarına davamlı transsərhəd ödənişlər sistemi yaratmaq niyyətini açıqlamışdı. Təklif milli valyutalarda birbaşa transsərhəd köçürmələr üçün dollardan müstəqil yerli banklar şəbəkəsinin yaradılmasına əsaslanır. Belə bir ödəniş sisteminin iştirakçı ölkələrə hər il 15 milyard dollardan 30 milyard dollara qədər qənaət etməyə imkan verir. Qarşılıqlı ticarətə xidmət göstərmək üçün mövcud milli valyutaların payının artırılmasına qərar verərək, bu ilin yazında BRİCS ölkələrinin yeni pul vahidinin yaradılması ideyasından isə imtina edilib. Xatırladaq ki, quruma 10 ölkə daxildir: Rusiya, Çin, Hindistan, Cənubi Afrika, Braziliya, İran, Misir, Efiopiya, BƏƏ və Səudiyyə Ərəbistanı. Birlik üzvləri milli valyutalarda hesablaşmalardan fəal şəkildə istifadə edirlər. Bu ilin əvvəlində Rusiya Federasiyası Mərkəzi Bankının rəhbəri Elvira Nabiullina BRİCS ölkələri ilə milli valyutalarda hesablaşmaların 85%-ə yüksəldiyini bildirib. Bununla belə, milli valyutalarla ödənişləri artıran təkcə BRİCS ölkələri deyil. Belə ki, Nigeriya daha əvvəl neftini dollara satmaqdan imtina etdiyini, ölkənin valyutası olan nairaya satmağa qərar verdiyini açıqlamışdı. Üstəlik, ölkə dünya neft ehtiyatlarının 3%-nə malikdir. Amma Rusiyanın “Digital Broker”in aparıcı analitiki Nataliya Pıryeva vurğulayır ki, bəzi regionlar ABŞ dollarından asılılığını nə qədər azaltmağa çalışsalar da, dünya nöqteyi-nəzərindən dollar öz gücünü saxlayır: “ Üstəlik, SWIFT vasitəsilə beynəlxalq ödənişlərə diqqət yetirsək, o zaman 2019-cu ildən dolların çəkisi heç də azalmayıb, hətta artıb. Rusiyada dollar və avronun rolunun nəzərəçarpacaq dərəcədə azalmasına və yuanın artan populyarlığına baxmayaraq, dünya valyuta ödənişlərinin strukturunda Çin valyutasının çəkisi hələ də təxminən 4-5% təşkil edir. Beləliklə, dollardan imtina etmək barədə danışmaq hələ tezdir və ayrı-ayrı ölkələrin yerli valyutada bir-birinə ödəniş etmək cəhdləri dollardan imtinaya gətirib çıxarmayacaq”. Onun fikrincə, ABŞ siyasətçiləri BRİCS ölkələri arasında xarici ticarət əlaqələrinə təsir göstərə bilməyəcəklər, lakin BRİCS ölkələri dollardan əhəmiyyətli dərəcədə imtina edə bilməyəcəklər. Bununla belə, bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələr beynəlxalq ödənişlərində dolların payını azaltmağa davam edir.
Ramil QULİYEV
